Afty to niewielkie, ale bardzo bolesne owrzodzenia w obrębie śluzówki jamy ustnej, języka i warg. Stanowiąca ubytek w błonie śluzowej afta pokryta jest białym nalotem i otoczona rąbkiem zapalnym. Najczęściej są to małe zmiany, rzadko przekraczające 5 mm. Ból towarzyszący aftom dokucza najbardziej w trakcie jedzenia, picia i mówienia. Jest on spowodowany podrażnieniem odsłoniętych zakończeń nerwowych. Afty mogą występować pojedynczo lub w grupach i wykazują tendencję do nawrotów, stając się częstą przyczyną przewlekłych stanów zapalnych jamy ustnej. Pojawieniu się afty może towarzyszyć powiększenie węzłów chłonnych, a nawet gorączka. O ile niewielkie afty goją się samoistnie, zazwyczaj w ciągu kilku dni, o tyle większe nadżerki mogą utrzymywać się tygodniami, a po wygojeniu pozostawiają na błonie śluzowej blizny. Zaburzenie to nie jest zaraźliwe. Nieco częściej dotyka kobiet niż mężczyzn. Dziś odpowiemy na pytania – afty ile się goją, jakie są przyczyny aft oraz czy afty są zaraźliwe.
Afta – nadżerka w jamie ustnej
Nadżerka jamy ustnej to rodzaj owrzodzenia, pojawiający się w obrębie jamy ustnej. Występują: afta na języku, afta pod językiem, afta na dziąśle, afta na ustach, afta na wardze, afta na podniebieniu lub tylnej ścianie gardła.
Afty powstają z reguły wskutek niewielkich urazów w obrębie jamy ustnej i przybierają postać niewielkich nadżerek z białawym lub żółtawym nalotem. Niestety, afty to bolesny problem, który utrudnia nawet najprostsze czynności, jak chociażby spożywanie posiłków.
Przyczyny powstawania aft
Do typowych przyczyn powstawania nadżerki w jamie ustnej należą zaniedbania higieniczne, używanie brudnych sztućców, jedzenie nieumytych warzyw i owoców, reakcje alergiczne na niektóre składniki pokarmów, podrażnienia spowodowane aparatami ortodontycznymi i źle dopasowaną protezą zębową, niedobory witamin, żelaza, kwasu foliowego, niektóre substancje konserwujące i stosowanie past zawierających dodecylosiarczan sodu. Istotny wydaje się także czynnik genetyczny. Stres również ma znaczenie i jest czynnikiem zwiększającym prawdopodobieństwo powstawania opisywanych zmian.
Afty, czyli nadżerki jamy ustnej, stanowią jedno z najczęściej występujących schorzeń śluzówki jamy ustnej o podłożu nieinfekcyjnym. Badanie przeprowadzone w Polsce na próbie 1800 młodocianych i dorosłych wykazało, że schorzenie dotyka od 11 do 30% populacji, w zależności od grupy środowiskowej. Częściej występuje u kobiet. Przyczyny powstawania aft nie są do końca poznane. Wiadomo, że afty mogą pojawiać się samoistnie, co jest odpowiedzią na pytanie o afty czy są zaraźliwe. Nie są, natomiast mogą być symptomem choroby, bądź zaburzenia ogólnoustrojowego.
Podsumowując, do typowych przyczyn powstawania aft należą:
- podrażnienia spowodowane aparatami ortodontycznymi i źle dopasowaną protezą zębową, nawykowe przygryzanie warg i policzków, urazy spowodowane twardymi pokarmami i nieostrożnym szczotkowaniem zębów,
- niedobory witaminy B12, żelaza i kwasu foliowego,
- choroba Leśniowskiego-Crohna,
- nietolerancja lub nadwrażliwość na gluten i inne składniki pokarmowe,
- białaczka,
- infekcje wirusowe i zaburzenia odporności,
- zaniedbania higieniczne i ubytki próchnicowe,
- pasożyty przewodu pokarmowego,
- laurylosiarczan sodu (SLS), składnik pasty do zębów,
- przeciągający się stres,
- czynnik genetyczny – nawet 40% osób cierpiących z powodu aft ma dodatni wywiad rodzinny, a w przypadku dziecka, którego zarówno matka, jak i ojciec cierpią z powodu aft, ryzyko pojawienia się dolegliwości wynosi nawet 90%.
Nadżerki jamy ustnej – pierwsza linia obrony
Okazjonalna afta w jamie ustnej, jakkolwiek bolesna, nie wymaga uwagi lekarza. Domowe sposoby leczenia aft obejmują płukanie jamy ustnej rumiankiem lub naparem wody różanej, przykładanie do miejsca owrzodzenia przestudzonego woreczka z herbatą, i spożywanie jogurtów. Na czas gojenia aft, powinno się zrezygnować z picia gorących napojów, alkoholu, spożywania cytrusów, czekolady, produktów zawierających benzoesany, cynamonu i innych pokarmów podrażniających błonę śluzową.
Jak wyleczyć afty?
Ważnym czynnikiem sprzyjającym gojeniu aft jest także unikanie stresu. Jeżeli przyczyną powstawania zmian jest źle dopasowana proteza zębowa lub aparat ortodontyczny, należy jak najszybciej udać się do dentysty. W aptece, bez recepty, można kupić preparaty chroniące przed bólem i wspomagające gojenie, takie jak wyroby medyczne Anaftin®. Dostępne są w formie żelu, sprayu i płynu do płukania jamy ustnej. Ich działanie polega na szybkim tworzeniu bioadhezyjnej warstwy zabezpieczającej przed drażnieniem odsłoniętych zakończeń nerwowych w owrzodzeniu, co pomaga pokonać dolegliwości bólowe i może zmniejszyć ryzyko nadkażenia afty. Naturalne składniki tj. aloes zwyczajny, kwas hialuronowy – wspomagają gojenie. Nadżerki na języku to spory dyskomfort, jednak można sobie skutecznie z nim poradzić.
Afty jako objaw poważnych schorzeń
W przypadku występowania bardzo licznych bolesnych aft oraz, jeśli zaburzenie ma charakter nawracający, czyli pojawia się częściej niż raz do roku, niezbędna jest konsultacja lekarska. Lekarz może przeprowadzić diagnostykę w kierunku chorób ogólnoustrojowych. Nawracające afty mogą być bowiem objawem takich zaburzeń jak choroba Leśniowskiego-Crohna, celiakia, choroba Behçeta, niedobory odporności w przebiegu zakażenia wirusem HIV i białaczka. Nawracających, licznych owrzodzeń w obrębie jamy ustnej nie należy więc lekceważyć, ponieważ ich występowanie może być objawem poważnych problemów zdrowotnych.
Afty u dzieci
Afty u dzieci występują stosunkowo często – z reguły w momencie osłabionej odporności dziecka lub w trakcie antybiotykoterapii. Afty u dzieci mogą pojawić się także w wyniku wkładaniu brudnych przedmiotów do ust.
Afty u dziecka pojawiają się niejednokrotnie w trakcie ząbkowania, jako następstwo podrażniania błon śluzowych poprzez wyżynające się ząbki.
Leczenie aft u dzieci skupia się przede wszystkim na zmniejszeniu stanu zapalnego. Z reguły lekarz zaleca płukanki z szałwii lub miejscowe stosowanie maści na afty u dzieci o działaniu łagodzącym oraz przeciwzapalnym.
Czy afty są zaraźliwe?
Skupmy się teraz na pytaniu nurtującym wiele osób, mianowicie – czy afty są zaraźliwe?
Afty są źródłem sporego dyskomfortu, również w relacjach rodzinnych i szerzej, społecznych, wynikającego głównie z obawy, że mogą być zaraźliwe. Nie ma najmniejszych powodów do obaw i na pytanie: afta czy jest zaraźliwa — odpowiedź jest jednoznacznie negatywna. Nie, aftą nie można się zarazić od drugiej osoby popijając z tej samej szklanki, używając tych samych sztućców, czy też poprzez pocałunek. Problemem w tym wypadku nie są afty, jakkolwiek mogą się nim okazać pleśniawki.
Ze względu na obecność białego nalotu, ale na tym podobieństwo się kończy, afty są często mylone z pleśniawkami. A tymczasem schorzenia mają różną etiologię. Pleśniawki, które są mniej bolesne od aft, wyglądają jak białe plamki z sera twarogowego i występują przeważnie na języku i podniebieniu. Mogą się zlewać ze sobą i tym samym zajmować dużą powierzchnię na błonie śluzowej w jamie ustnej. Powstają po zakażeniu grzybem, najczęściej z rodzaju Candida albicans. Leczenie może wymagać zastosowania leków przeciwgrzybiczych i antybiotyków. Jak wszystkie grzyby, pleśniawki są zaraźliwe i poprzez bliski kontakt z łatwością przenoszą się na druga osobę. Warto nauczyć się je rozpoznawać i nie kłopotać sobie więcej głowy pytaniem: afta czy zaraźliwa? Bowiem odpowiedź brzmi – Nie!
Bibliografia
- Górska R., Diagnostyka i leczenie chorób błony śluzowej jamy ustnej. Wydawnictwo MTP, Warszawa 2011.
- Jańczuk Z., Banach J., Choroby błony śluzowej jamy ustnej i przyzębia. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2013.