ADHD – przyczyny, objawy, leczenie
Czym jest ADHD?
ADHD to zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi. Należy do obszaru zaburzeń neurorozwojowych o podłożu neurobiologicznym. Został oficjalnie odkryty w roku 1987, choć już w okresie 460-375 p.n.e pojawiły się pierwsze wzmianki o czymś podobnym do ADHD. Ich autorem był Hipokrates, który zauważał u ludzi problemy z koncentracją, zalecając dietę i ćwiczenia jako rozwiązanie.
ADHD jest często diagnozowane w dzieciństwie, stąd określa się go mianem zaburzenia wieku dziecięcego, co nie oznacza braku jego występowania u dorosłych. To jedno z najczęściej badanych i diagnozowanych zaburzeń u dzieci i młodzieży.
ADHD – przyczyny
Przyczyną zaburzeń neurorozwojowych, znanych jako ADHD jest nieprawidłowy przebieg procesów w korze mózgowej i jądrach podkorowych. Płaty czołowe półkul mózgowych oraz ich połączenia z innymi strukturami mózgu pracują mniej efektywnie. Charakterystyczny tryb pracy mózgu komplikuje zatem dziecku kontrolowanie swoich zachowań oraz upośledza zdolność skupiania uwagi.
Wyniki badań medycznych potwierdzają, że ADHD jest zaburzeniem dziedzicznym, przekazywanym z pokolenia na pokolenie. Wystąpienie ADHD u dziecka warunkowane jest obecnością genu, który za to zaburzenie odpowiada.
ADHD – objawy i diagnoza
Zaburzenia psychiatryczne spod znaku ADHD przejawiają się w problemach w zakresie funkcji wykonawczych, obejmujących następujące zdolności:
- realistyczne planowanie,
- adekwatne przełączanie się między czynnościami,
- zapamiętywanie i reagowanie na odbierane informacje,
- podejmowanie decyzji w oparciu o przemyślane i skuteczne rozwiązania,
- kontrolowanie i kierowanie własnym zachowaniem tak, by osiągnąć zamierzone cele.
O ile wymienione zdolności są dla osoby zdrowej kwestią wyuczenia i prawidłowego przyswojenia, o tyle dla dorosłych i dzieci z ADHD są niemożliwe lub bardzo trudne do osiągnięcia z niezrozumiałych dla nich przyczyn.
ADHD – objawy u dzieci
Symptomy ADHD u dzieci są nieco inaczej rozpoznawane aniżeli u dorosłych. Przede wszystkim ze względu na charakterystyczne zestawy cech zachowania zależne od wieku dziecka.
Pierwsze objawy ADHD u dzieci można zauważyć już w wieku niemowlęcym. Będą do nich należeć między innymi drażliwość, zaburzenia snu i łaknienia oraz wzmożona aktywność ruchowa. Przejawiają się w żywej gestykulacji i mimice.
W wieku przedszkolnym, oprócz nadruchliwości, można już wyodrębnić takie oznaki ADHD jak impulsywność, niekontrolowane wybuchy złości, skłonność do niebezpiecznych i ryzykownych zabaw (często z przewagą elementów ruchowych). A także znaczne rozciągnięcie w czasie prostych czynności, takich jak ubieranie się, mycie czy jedzenie. W tym wieku postawienie jednoznacznej diagnozy w kierunku ADHD nie jest jeszcze możliwe. Przyczyną jest brak możliwości rzetelnej oceny zaburzeń uwagi.
Wiek szkolny daje możliwość finalnej diagnozy ADHD. U dzieci w tym wieku typowe są problemy z przystosowaniem się do zasad panujących w szkole. Wyrażanie emocji jest wówczas szybsze i bardziej intensywne, niż akceptuje się to społecznie. Stąd często dzieci z ADHD są uważane za nieposłuszne, niegrzeczne czy „gorsze” względem swoich rówieśników.
Łatwo wpadają w gniew, bywają agresywne, co źle wpływa na ich relacje z równolatkami. Ci z kolei, wraz z nauczycielami, często odbierają zachowania dzieci z ADHD jako irytujące i prowokujące. Rezultatem są słabsze wyniki w nauce, powtarzanie klasy, a nawet groźby usunięcia ze szkoły.
W okresie dojrzewania u dzieci i młodzieży zaczynają się mocniej uwidaczniać efekty socjalizacyjne i wychowawcze szkoły i środowiska. Nakładanie się tych efektów na zachowania charakterystyczne dla ADHD, powoduje złagodzenie objawów, a nawet całkowitą remisję u 1/3 , kiedy to można mówić o „wyrastaniu” z ADHD. Jednak w pozostałych przypadkach problemy okresu dorastania potęgują kłopotliwe zachowania.
Pojawiają się reakcje buntownicze, wszechobecny negatywizm w stosunku do rzeczywistości, wrogość czy bunt przeciwko autorytetom. Nierzadko uwidaczniają się zaburzenia psychiczne związane z nadmiernym przeżywaniem nieadekwatnych do sytuacji emocji. Obserwuje się również zaburzania lękowe, gdzie lęk i strach występują w natężeniu uniemożliwiającym normalne funkcjonowanie.
Typowe są także zachowania, w wyniku których dochodzi do pogwałcenia praw innych ludzi oraz reguł i norm społecznych właściwych dla danego wieku. Jednym z zagrożeń, jakie występują u dzieci i młodzieży z ADHD w wieku dorastania są depresja i uzależnienia.
ADHD – objawy u dorosłych
Objawy ADHD u dorosłych mogą ulec zmianie. Osoba dorosła cierpiąca na ADHD rzadziej przejawia nadruchliwość psychoruchową. Na pierwszy plan wysuwają się u niej problemy wynikające z deficytu uwagi. Problemy wynikające z ADHD u osoby dorosłej często znajdują swoje odzwierciedlenie w jej życiu zawodowym.
Osoba taka często wykonuje swoją pracę w sposób niedokładny i chaotyczny. Ma trudności z dostrzeganiem szczegółów i błędów wynikających z nieuwagi. Dodatkowo wiele kłopotu sprawia jej czytanie długich tekstów, utrzymywanie uwagi podczas dłuższych rozmów czy wykonywanie zadań wymagających dłuższego wysiłku umysłowego. Bolączką dorosłych z ADHD jest również problem z organizacją czasu pracy, priorytetyzowaniem zadań czy pamiętaniem o codziennych obowiązkach.
W życiu codziennym osoba taka wykazuje się gadatliwością i niespokojem. Często przerywa swoim rozmówcom i odpowiada na pytania jeszcze zanim zostaną zadane do końca. Nie potrafi również spokojnie siedzieć przez dłuższy czas, kiedy sytuacja tego wymaga (wierci się, stuka, bawi przedmiotami).
Jak leczyć ADHD?
Wyodrębniono trzy metody leczenia ADHD:
- psychoterapia (najczęściej w nurcie poznawczo-bahawioralnym),
- psychoedukacja pacjenta i jego najbliższych.
- farmakoterapia.
Psychoterapia osób z ADHD
Psychoterapia dzieci z ADHD ma za cel wsparcie rozwoju osobowości i uporządkowanie stosunku dziecka do samego siebie i innych ludzi. Pomaga w ograniczeniu jego impulsywności, a także podniesieniu jego samooceny w oparciu o system pozytywnych wzmocnień. Metoda ta jest nieoceniona, jeśli chodzi o naukę akceptacji ADHD przez dziecko.
U dorosłych psychoterapia pozwala nie tylko na zrozumienie natury ADHD, ale przede wszystkim przywraca możliwość czerpania z własnego potencjału i satysfakcję z życia. Uczy nowych wzorców zachowań, które zdecydowanie ułatwiają funkcjonowanie w codziennym życiu. Nierzadko zdarza się, że samo uświadomienie sobie istoty problemu przez osobę cierpiącą na ADHD ma charakter terapeutyczny.
Psychoedukacja
Psychoedukacja pacjenta, jego najbliższych, a także nauczycieli pracujących w placówkach oświatowych, pełni podstawową funkcję w tworzeniu warunków do prawidłowego rozwoju dziecka z ADHD w szkole i w domu. Dostosowanie otoczenia, jego wymagań wobec dzieci z ADHD, a także metod wychowawczych i dydaktycznych do specyficznych potrzeb dzieci z ADHD jest elementem kluczowym w ich leczeniu.
Warto wiedzieć, że zwiększanie kompetencji wychowawczych rodziców zapobiega pogłębianiu się zaburzeń psychoruchowych dziecka. Wszystko to wymaga jednak wiedzy o strategiach radzenia sobie z przejawami ADHD, ich akceptacji i przyjęciu odmienności dzieci, które owe przejawy wykazują. Wciąż dosyć powszechne jest przeświadczenie rodziców i nauczycieli, że niepożądane zachowania są wynikiem złośliwości, złych intencji czy prowokacji. Tymczasem postawa wobec dzieci z zaburzeniami spod znaku ADHD, może być ogromnym wsparciem, jeśli opiera się na zrozumieniu, które jest im szczególnie potrzebne.
Dorośli z ADHD, dzięki psychoedukacji są w stanie samodzielnie zdobyć narzędzia konieczne do pokonywania problemów wynikających z posiadania tego zaburzenia. Kwestie związane z organizacją czasu pracy, odzyskiwaniem kontroli nad codziennymi obowiązkami czy doprowadzaniem do końca podjętych przedsięwzięć mają szansę znacznej, realnej poprawy.
Właśnie dzięki psychoedukacji.
Farmakoterapia
Rola farmakoterapii ma nieocenione znaczenie podczas leczenia ADHD. W znakomitej większości stosuje się w niej nieuzależniające leki stymulujące, które można bezpiecznie stosować przez długi czas. Regulują one wydzielanie tych substancji w mózgu, których aktywność jest u pacjentów osłabiona.
U dzieci farmaceutyki łagodzą objawy nadpobudliwości i zapobiegają występowaniu wielu niepożądanych efektów. Mogą pomóc dziecku w nadrobieniu zaległości w nauce, poprawić relacje z osobami w ich bezpośrednim otoczeniu czy także wyeliminować niską samoocenę.
Farmakoterapia u dorosłych z ADHD opiera się głównie na lekach antydepresyjnych oraz tych, działających na neuroprzekaźniki, które aktywizują centralny układ nerwowy. Skutkuje to wzrostem zdolności koncentracji uwagi oraz poprawą nastroju. Należy pamiętać, że ta metoda terapii powinna odbywać się pod ścisłą ochroną lekarza psychiatry.
Mity o ADHD
Z uwagi na fakt, iż ADHD to jedno z najczęściej diagnozowanych zaburzeń u dzieci i młodzieży, namnożyło się wokół niego wiele mitów. Przyjrzyjmy się części z nich:
- ADHD nie istnieje,
- ta choroba to wyłącznie dziecięca przypadłość
- ADHD jest rezultatem złego wychowania.
Teza o nieistnieniu ADHD jest łatwa do obalenia ze względu na badania medyczne, które potwierdzają charakter tego zaburzenia. Jak już wspomniano, ADHD należy do zaburzeń neurorozwojowych. Jest ściśle związane z nieprawidłowościami w przebiegu procesów w korze mózgowej i jądrach podkorowych. Potwierdzają to liczne badania naukowe, między innymi te prowadzone przez kanadyjską psycholog Virginię Douglas w latach 70.
Istnieje zaprzeczenie mitu o tym, jakoby ADHD miało być wyłącznie przypadłością dziecięcą. Są to liczne publikacje opisujące następstwa specyficznej pracy mózgu osób z ADHD, które uwidaczniają się w dorosłym życiu. Pisali na ten temat między innymi Edward Hallowell — amerykański psychiatra specjalizujący się w ADHD oraz Moira G Sim — australijska profesor nadzwyczajna.
Czynniki psychospołeczne, takie jak niewłaściwa atmosfera w domu rodzinnym czy brak zaspokojenia podstawowych potrzeb psychicznych dziecka mogą nasilić objawy ADHD. Jednak nie są one potwierdzeniem kolejnego mitu o tym zaburzeniu. ADHD nie jest wynikiem złego wychowania, a zaburzeniem mającym podłoże neurobiologiczne. Ponadto ma charakter dziedziczny.
Niezależnie od tego, czy sami zostaliśmy dotknięci ADHD, czy też boryka się z nim ktoś z najbliższego otoczenia, pamiętajmy, że ADHD to nie wyrok. Okazując akceptację i wsparcie zarówno samym sobie, jak i naszym najbliższym w nieoceniony sposób przykładamy się do ich wyleczenia. Niech czynnikiem motywującym do pracy z problemami, jakie niesie ADHD będzie kilka nazwisk takich jak Thomas Edison – wynalazca żarówki, Albert Einstein, Leonardo da Vinci czy Walt Disney. Osoby te, mimo życia z ADHD osiągnęły tak wiele, że dziś zna je cały świat.
Źródła:
„Dziecko z ADHD wyzwaniem dla nauczycieli i rodziców”, Jolanta Szada-Borzyszkowska, https://repozytorium.uwb.edu.pl/jspui/bitstream/11320/3286/1/Jolanta%20Szada-Borzyszkowska_Dziecko%20z%20ADHD%20wyzwaniem%20dla%20nauczycieli%20i%20rodzic%C3%B3w.pdf
„ADHD u dzieci i dorosłych. Objawy ADHD.”, , https://www.medicover.pl/o-zdrowiu/adhd-u-dzieci-i-doroslych-objawy-adhd,2594,n,192
https://psychomedic.pl/adhd-u-doroslych-diagnoza-leczenie/
„Prawda o ADHD”, podcast na kanale Człowiek Absurdalny, https://www.youtube.com/watch?v=cZAvOwfvWiM