Nerki odpowiadają za wydalanie zbędnych produktów przemiany materii oraz za regulację stężenia soli mineralnych, wody i innych płynów ustrojowych. Dzięki temu wpływają na utrzymanie całej homeostazy organizmu. Ciałka nerkowe, zlokalizowane w korze nerek są zbudowane z kłębuszków nerkowych, odpowiadających za filtrowanie substancji z osocza krwi. Płyn znajdujący się w torebce kłębuszka nazywany jest moczem pierwotnym. Po resorpcji zwrotnej i sekrecji zamieni się on w mocz ostateczny wydalany przez człowieka. Glomerula Filtration Rate, czyli w skrócie GFR to współczynnik przesączania kłębuszkowego. Na całkowitą wartość przesączania kłębuszkowego składa się suma wszystkich przesączeń w kłębuszkach nerkowych (nefronach). W pojedynczej nerce jest około 0,5 -1,3 mln nefronów. Na podstawie GFR określa się stopień wydolności nerek. Dzięki temu można też wykryć niewydolność nerek oraz inne poważne choroby nerek czy choroby uszkadzające nerki.
GFR a eGFR – czym się różni?
GFR to ilość osocza przefiltrowywanego przez kłębuszki nerkowe do moczu pierwotnego w jednostce czasu. Wylicza się go na podstawie stężenia klirensu kreatyniny w moczu. W praktyce jednak nie jest możliwe wykonywanie tego badania za każdym razem, kiedy potrzebna jest informacja o współczynniku. Dlatego opracowano wzory matematyczne, które określają szacunkowe GFR i taką wyliczoną wartość nazywa się eGFR. Zmienne wstawanie do wzoru to wiek, płeć, pochodzenie (Europejczycy, Afroamerykanie). Wynik podawany jest w mililitrach na minutę na pole powierzchni ciała przeciętnego dorosłego ( w przybliżeniu 1,72 m2, ale można się spotkać z wynikiem 1,73 m2). Natomiast GFR nie odnosi się do powierzchni ciała, co jest główną przyczyną różnic w wynikach.
Kiedy zrobić badanie eGFR?
Ponieważ nerki regulują całą gospodarkę wodną i mineralną organizmu, nie należy więc bagatelizować poniższych objawów, które mogą świadczyć o niewydolności nerek. Oto one:
- zmiana ilości moczu wydalanego w ciągu 24h,
- problemy z oddawaniem moczu,
- nadciśnienie,
- zakwaszenie organizmu,
- osłabienie,
- brak apetytu,
- niedokrwistość,
- skłonności do złamań kości, bóle kostne,
- skłonności do krwawień z przełyku.
Warto zwracać uwagę na powyższe objawy, ponieważ przyczyną niewydolności nerek mogą być choroby nerek, takie jak kłębuszkowe zapalenie nerek, wielotorbielowate zapalenie nerek czy kamica nerkowa, oraz choroby niszczące nerki. Należą do nich cukrzyca, nadciśnienie tętnicze, toczeń trzewny. Podczas zaobserwowania u siebie niektórych z tych objawów należy skonsultować się z lekarzem rodzinnym, który skieruje na ewentualne dalsze badania krwi, w tym na badanie eGFR, które jest refundowane przez NFZ. Oczywiście jeśli zależy nam na czasie można zrobić to badanie prywatnie, odpłatnie. Cena takiego badania to kilkanaście złotych.
Jak określić eGFR?
Aby określić eGFR należy zrobić badania krwi z żyły łokciowej, najlepiej w godzinach porannych i na czczo, a dobę wcześniej zrezygnować z jakiejkolwiek intensywnej aktywności fizycznej. Wysiłek powoduje zwiększone uwalnianie z mięśni szkieletowych kreatyniny, co może zawyżać wynik podczas badania, przez co będzie on niewiarygodny. Natomiast GFR jest wyliczanie nie tylko na podstawie krwi pobranej z żyły łokciowej, ale również z moczu pochodzącego z dobowej zbiórki. Dobową zbiórkę moczu najczęściej wykonuje się podczas pobytu w szpitalu i położenia na oddział.
Najdokładniejszą formą określenia filtracji kłębuszkowej jest ocena klirensu inuliny. Jest to wielocukier wydalany właśnie podczas filtracji kłębuszkowej. Nie wchłania się i nie jest wydzielany w dalszych etapach powstawania moczu. Jednak jest to zbyt skomplikowane badanie i dlatego nie jest wykonywane rutynowo. Najczęściej korzysta się ze wzorów, do których użycia zastępczo stosuje się kreatyninę. Jest to produkt rozpadu fosforanu kreatyny w tkance mięśniowej, wydalany jedynie przez układ moczowy, a więc przez nerki.
Najczęściej stosowane wzory
Wzór Cockrofta-Gaulta – wykorzystywany do wyliczania klirensu kreatyniny, wyrażany w mililitrach na minutę. Dane wykorzystywane do wzoru to: wiek, masa ciała, płeć pacjenta i stężenie kreatyniny. Minusem tego wzoru jest fakt, że nie może być on wykorzystany podczas badań u małych dzieci oraz, że odwodnione osoby otyłe mogą mieć zawyżony wynik, a osoby szczupłe i w starszym wieku – zaniżony wynik.
Wzór MDRD – może występować w wersji klasycznej i skróconej. Jest on podstawowym wzorem wykorzystywanym podczas eGFR, wyrażany jest w ml/min/1,73 m2. Dane wykorzystywane w wersji klasycznej: wiek, płeć pacjenta, jego pochodzenie (wynik pacjentów czarnoskórych należy pomnożyć przez 1,21), stężenie osoczowe kreatyniny, stężenie albumin we krwi (białek produkowanych w wątrobie) oraz azot mocznika w osoczu – BUN.
Dane potrzebne do skróconej wersji wzoru MDRD: wiek, płeć pacjenta oraz stężenie kreatyniny w osoczu. Tutaj również należy pamiętać o zmiennej związanej z pochodzeniem (czarnoskórzy pacjenci mają wyniki mnożone przez 1,21).
eGRF normy
Jak wyżej wspomniano, normy eGFR są różne i zależne od wielu zmiennych takich jak: płeć, wiek, masa ciała, pochodzenie i powierzchnia ciała u badanej osoby. Wynik należy wymnożyć przez wskaźnik płci, który wynosi 0,85 u kobiet i 1,0 u mężczyzn.
Prawidłowa wartość to ok. 130 ml/min/1,72 m2 (u mężczyzn jest to ok 130 ml/min/1,72 m2, a u kobiet 120 ml/min/1,72 m2). Gdy wynik wynosi poniżej 90 ml/min/1,72 m2 oznacza to niewydolność nerek. Należy się również zaniepokoić zbyt wysokim poziomem wskaźnika eGFR, ponieważ wartość ok 400 ml/min/1,72 m2 może oznaczać początek cukrzycowej choroby nerek.
Pacjenci drobni, szczupli mogą mieć zawyżony poziom eGFR, a osoby o dużej masie ciała – zaniżony. Spowodowane jest to ich większą powierzchnią ciała. Dodatkowymi czynnikami wpływającymi na wynik eGFR są: odwodnienie, stosowanie niektórych leków, wysiłek fizyczny. Dlatego wynik badania należy przedstawić lekarzowi, który po przeprowadzeniu krótkiego badania środowiskowego, dokona interpretacji i skieruje na ewentualne dalsze badania.
Co oznacza zbyt niski poziom eGFR?
Przyczyn 2 poziomu eGFR jest wiele, ale do najczęstszych z nich należą:
- spadek ilości nefronów w nerkach – przewlekła niewydolność nerek,
- uszkodzenie naczyń krwionośnych w kłębuszku nerkowym – objaw kłębuszkowego zapalenia nerek, zespołu tarczycowego czy nefropatii nadciśnieniowej czy cukrzycowej,
- wzrost ciśnienia płynu w torebce Bowmana – objaw zastoju moczu,
- spadek ciśnienia krwi która przepływa przez naczynia kłębuszka – zdarza się tak podczas miażdżycy i wstrząsu hipowolemicznego,
- stałe zwiększenie oporu naczyniowego w nerkach – nadciśnienie tętnicze.
Niewydolność nerek
Niewydolność nerek dzieli się na ostrą i przewlekłą.
Ostra niewydolność nerek – nagłe, potencjalnie odwracalne pogorszenie się czynności nerek. Najczęstsze przyczyny to zaburzenie odpływu moczu czy niedostateczne ukrwienie nerek.
Przewlekła niewydolność nerek – nieodwracalny stan uszkodzenia kłębuszków nerkowych. Stopniowo redukują się czynne nefrony, co zaburza gospodarkę wodną. Początkowe stadium choroby nazywa się utajonym, ponieważ rośnie ilość moczu wydalanego w ciągu doby. Następnie pojawia się etap wyrównany, któremu towarzyszy nadciśnienie tętnicze i niedokrwistość, kolejny etap to etap niewyrównany, który łatwo poznać po ogólnym osłabieniu, obrzęku różnych części ciała oraz problemy z pamięcią i snem. Ostatni etap to mocznica, która zagraża życiu.
Leczenie
Leczenie niewydolności nerek to złożony proces. Obejmuje przede wszystkim odpowiednią dietę: ograniczenie soli i białka, a zwiększenie tłuszczów wielonienasyconych. Oznacza to częstsze spożywanie kwasów OMEGA – 6 (oleje roślinne: kukurydziany, sojowy, słonecznikowy) oraz OMEGA – 3 (sardynki, makrele, orzechy), a rzadsze spożywanie produktów typu jaja, mleko, jogurty oraz takie z dużą ilością soli. Nierzadko zdarza się, że choremu zostają przepisane leki na niewydolność nerek. Zaawansowane stadium choroby można leczyć nerkozastępczo – poprzez dializę. Gdy nawet to nie wystarczy, możliwe że konieczny będzie przeszczep nerki. Ostatnia opcja jest
Profilaktyka
Aby odpowiednio zadbać o swój układ wydalniczy należy spożywać mało soli i pić odpowiednią ilość wody (ok 2,5 litra na dobę, mężczyźni nawet do 3 litrów), wykonywać coroczne badania moczu i regularnie mierzyć ciśnienie krwi. W sytuacji przebytego bakteryjnego zakażenia np. ropień zęba czy zapalenie zatok, należy wykonać badanie moczu w ciągu ok 15 – 20 dni. Każde niepokojące objawy, takie jak inny niż normalnie kolor moczu czy krwiomocz, należy konsultować z lekarzem rodzinnym.