Powiększona tarczyca zazwyczaj świadczy o zaburzeniach w pracy organizmu, które często – zwłaszcza w przypadku ciężarnych – mogą być dosyć poważne. Warto być świadomym możliwych zmian by móc odpowiednio zadbać o swoje zdrowie.
Tarczyca – jeden z najważniejszych narządów
Przed rozpoczęciem analizy tego tematu należy pamiętać jedną rzecz – niepokojące objawy, takie jak powiększenie tarczycy, konsultowane powinny być przede wszystkim z lekarzem. Jakiekolwiek leczenie domowe jest praktycznie niemożliwe, a samemu nie można dokonać właściwej diagnozy – do tego potrzebne będą zlecone przez lekarza badania i posiadana przez niego wiedza.
Czym jest tarczyca? Jakie są objawy tarczycy?
Tarczyca jest gruczołem dokrewnym zlokalizowanym w szyi, pod tzw. Jabłkiem Adama. Dzieli się na dwa płaty. Z tyłu tarczycy ulokowane są gruczoły przytarczyczne, które pełnią inne funkcje wydzielnicze niż tarczyca. Jednostkami budującymi tarczycę są pęcherzyki – w części z nich wydzielane są hormony.
Czym jest gruczoł dokrewny?
Jest to struktura której funkcją jest wydzielanie określonych substancji do krwi. W przypadku tarczycy są to bardzo ważne hormony – trójjodotyronina (określana skrótowo jako T3), tyroksyna (T4) i kalcytonina. T3 i T4 przechowywane są w pęcherzykach w postaci tyreoglobuliny, a w samym gruczole magazynowany jest jod, konieczny do sytezy tych dwóch hormonów.
Kalcytonina powstaje z komórek C (komórek przypęcherzykowych). Funkcją tych komórek jest produkcja somatotropiny (również ważnego hormonu, wytwarzanego w różnych miejscach w ciele) oraz serotoniny, przekaźnika niezbędnego do prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego.
Jak działa tarczyca? Czym są hormony tarczycy?
Aby zrozumieć genezę chorób tarczycy, sposób ich leczenia oraz to, jak ważnym jest narządem, należy poznać mechanizmy przez nią regulowane – a to oznacza konieczność zrozumienia jak działają hormony w niej produkowane:
- trijodotyronina – T3,
- tyroksyna T4,
- kalcytonina.
Trijodotyronina – (trójjodotyronina, T3) – nasila procesy metaboliczne, zwiększając zapotrzebowanie na tlen i energię, w większości tkanek ciała. Zwiększa produkcję enzymu ATP-azy sodowo-potasowej (pompy sodowo-potasowej) warunkującego między innymi pobudzenie komórek mięśniowych i nerwowych.
Tyroksyna – (T4) – jest formą magazynowania T3, jej działanie związane jest z tym, że w tkankach zostaje ona przekształcana do T3 przez dejodynazy (grupa selenoenzymów). W tarczycy stosunek T4 do T3 wynosi około 14:1.
Kalcytonina – enzym odpowiedzialny za gospodarkę fosforowo-wapniową, działającą antagonistycznie (przeciwnie) do parathormonu i witaminy D. Jej bezpośrednie działanie to inhibicja aktywności osteoklastów (komórek w kościach odpowiadających za ich rozkład), oraz hamuje reabsorpcję jonów wapnia, co powoduje ich zwiększone wydalanie z moczem.
Regulacja wydzielania tych hormonów odbywa się za pomocą hormonu tyreotropowego (TSH), produkowanego przez przysadkę mózgową. Co istotne dla diagnozy chorób tarczycy, poziom TSH jest regulowany przez ujemne sprzężenie zwrotne z T3, T4 i somatostatyną.
Co to znaczy?
To znaczy, że duże stężenia T3 i T4 spowodują hamowanie wydzielania TSH. Analogicznie, małe ich stężenia nasilą wydzielanie TSH – cały mechanizm dąży do zachowania równowagi i utrzymywania odpowiednich stężeń hormonów.
Choroby tarczycy i powiększony płat tarczycy
Najczęstsze nieprawidłowości w funkcjonowaniu tarczycy podzielić można na następujące typy:
- Nadczynność tarczycy.
- Niedoczynność tarczycy.
- Wole (powiększenie tarczycy).
- Guzy.
Niedoczynność tarczycy – jest to schorzenie w którym gruczoł tarczycowy nie produkuje wystarczającej ilości hormonów. Najczęstsze objawy to:
- słaba tolerancja na zimno,
- przemęczenie, obniżenie wydolności fizycznej,
- depresja,
- zaparcia,
- spowolniona praca serca,
- przyrost masy ciała,
- wole,
- u kobiet w ciąży nieleczona niedoczynność tarczycy może powodować poważne wady rozwojowe (niedorozwój) płodu, lub wrodzony zespół niedoboru jodu.
Powiększona tarczyca przyczyny
Powiększony gruczoł tarczycy – jakie ma przyczyny? Najczęstszym powodem niedoczynności tarczycy jest deficyt jodu, niezbędnego do syntezy T3 i T4. Schorzenie to powodowane może być również terapią radioaktywnym jodem, wrodzonym brakiem funkcjonalnej tarczycy bądź operacją jej usunięcia oraz uszkodzeniami przysadki (która, jak wspomniano powyżej, produkuje hormon tyreotropowy niezbędne do wytwarzania tyroksyny i trijodotyroniny). Właśnie z powodu możliwych niedoczynności tarczycy nałożono na producentów soli obowiązek jej jodowania – stąd każda sól w Polsce jest solą jodowaną, niezależnie od napisu na opakowaniu.
W przypadku niedoczynności tarczycy omówić warto także zespół Hashimoto – jest to choroba autoimmunologiczna, w której przebiegu gruczoł tarczycowy jest atakowany przez układ odpornościowy organizmu i ulega zniszczeniu. Początkowo przebiega bezobjawowo, w miarę upływu czasu mogą jednak pojawić się objawy niedoczynności – skłonność do tycia, zmęczenie, depresja, utrata włosów, czasem nawet skłonność do bólu całego ciała.
Czynnikami powodującym chorobę Hashimoto są najczęściej predyspozycje genetyczne połączone z czynnikami środowiskowymi.
Niedoczynność może mieć również postać wtórną, wynikającą z niedoboru TSH spowodowanym chorobą przysadki, lub podwzgórza wydzielającego tyreoliberynę – hormon powodujący wydzielanie TSH przez przysadkę.
Nadczynność tarczycy – jak można się domyślać po definicji niedoczynności tarczycy, jest to stan w którym dochodzi do nadmiernej produkcji hormonów tyroksyny i trijodotyroniny przez tarczycę. Warto wyróżnić też tyrotoksykozę, której mianem określa się stan zwiększenia poziomu tych hormonów bez względu na przyczynę (którą może, ale nie musi być nadczynność gruczołu). Jakie są objawy nadczynności tarczycy?
- ciągłe poirytowanie,
- szybkie tętno,
- biegunki,
- słaba tolerancja na ciepło,
- słabość mięśni,
- bezsenność,
- utrata wagi,
- powiększona tarczyca.
Warto zwrócić uwagę, że większość z tych symptomów jest przeciwnych do tych związanych z niedoczynnością tarczycy. Jeśli w związku z nadczynnością tarczycy dojdzie do zapalenia gruczołu tarczowego, może on zostać uszkodzony i w efekcie wtórnie dojdzie do niedoczynności.
Powiększona tarczyca przyczyny
Najczęstszą przyczyną nadczynności tarczycy są:
- choroba Gravesa-Basedowa,
- zapalenie tarczycy,
- guz tarczycy,
- długotrwałe spożywanie zbyt dużych dawek leków na niedoczynność tarczycy lub amiodaronu.
Choroba Graves’a-Basedowa – autoimmunologiczna choroba tarczycy o podłożu genetycznym. Immunoglobuliny (przeciwciała) łączą się z receptorami dla TSH, wywołując analogiczne jak ów hormon działanie – pobudzają syntezę tyroksyny i trijodotyroniny. To znowu powoduje zwiększone wydzielanie TSH i pętlowy efekt wzrostu poziomu hormonów tarczycy i obniżenia poziomu TSH. Objawy choroby pokrywają się często z objawami nadczynności tarczycy, takimi jak bezsenność, powiększona tarczyca, drżenie rąk, nietolerancja ciepła, biegunki, osłabienie mięśni, wilgotna i ciepła skóra, ale występuje też kilka dosyć specyficznych symptomów:
- optalmopatia Graves’a, czyli charakterystyczne wyłupiaste oczy – objaw spowodowany skurczem mięśni,
- zaczerwienienie oczu, zapalenie spojówek,
- skóra o pomarańczowo-różowym zabarwieniu, obrzęknięta i miejscami przypominająca „skórkę pomarańczy”, szczególnie na nogach.
U kobiet choroba Gravesa-Basedowa może również objawić się zmniejszeniem częstotliwości krwawień miesiączkowych.
Jaki są objawy tarczycy?
Mówiąc o objawach chorób tarczycy warto wspomnieć o tarczycy powiększonej, przy czym należy wyjaśnić często używany termin „wole”. Otóż wole może odnosić się do kilku stanów w których wyczuwamy powiększenie czy „spuchnięcie” rejonu tarczycy na szyi lub jego okolic.
Może to wynikać z trzech przyczyn:
- przerośniętej tarczycy,
- guzków tarczycy, których występowanie może spowodować powiększenie narządu,
- obecności tkanki tarczycowej poza jej docelowym miejscem przebywania, tj wole jajnikowe, językowe.
Należy też spojrzeć na inne aspekty wola:
- jego lokalizację,
- czynność – gdyż wole, będące samo w sobie dodatkową masą komórek tarczycy – może wykazywać funkcje wydzielnicze, lub obniżać efektywność wydzielania hormonów tarczycy,
- wielkość – wole może być tak duże, że powiększona tarczyca spowoduje ataki duszności, blokując lub ograniczając możliwość efektywnego oddychania.
Leczenie chorób tarczycy
Leczenie niedoczynności tarczycy przede wszystkim polega na podawaniu pacjentowi lewotyroksyny (L – tyroksyny) – długodziałającej formy tyroksyny, gdzie dawka jest uzależniona od stopnia zapotrzebowania. Podczas terapii należy nieustannie monitorować poziom TSH oraz tyroksyny zawartej we krwi. Testy wykonuje się najpierw miesiąc lub dwa miesiące po rozpoczęciu terapii lewotyroksyną, a po ustaleniu dawki po pół toku i po roku, o ile objawy się nie zmienią lub nie utrzymają. Takie leczenie nie zniweluje całkowicie negatywnych efektów związanych z niedoczynnością, jednak znacznie podniesie jakość życia i wyeliminuje możliwość pogłębienia się zmian. Podczas terapii należy ostrożnie dobierać i zwiększać dawki, ze względu na podwyższone poziomy cholesterolu w organizmie i duże ryzyko wystąpienia choroby wieńcowej.
Leczenie nadczynności tarczycy – stosuje się tutaj leki mające na celu obniżyć wydzielanie i aktywność hormonów tarczycy (tyreostatyki). Czasem stosuje się leczenie chirurgiczne oraz leczenie jodem radioaktywnym – zabiegi te mają na celu unieczynnienie lub usunięcie części lub całego chorego narządu.
Diagnoza chorób tarczycy
Do stwierdzenia występowania chorób tarczycy używa się, obok badania palpacyjnego (wykrywającego np. powiększony płat tarczycy), szeregu badań krwi:
- całkowitego poziomu tyroksyny, to znaczy tyroksyny związanej z białkami i niezwiązanej,
- poziomu wolnej tyroksyny (niezwiązanej z białkami),
- całkowitego poziomu trijodotyroniny,
- poziomu wolnej trijodotyroniny (analogicznie jak w przypadku trijodotyroniny),
- badaniu poziomu TBG – białka wiążącego tyroksynę,
- badaniu zużycia hormonów tarczycy, tj. badaniu ilości związanego z hormonami TBG.
Używa się też wielu współczynników matematycznych określających czynność danego narządu.
Źródła:
- Ferri, Fred F. (2010). Ferri’s differential diagnosis : a practical guide to the differential diagnosis of symptoms, signs, and clinical disorders(2nd ed.). Philadelphia, PA: Elsevier/Mosby. p. Chapter H.
- Andrzej Szczeklik (red.) Choroby wewnętrzne. tom I, II Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, 2005.
- Wiktor Gąsiorowski Tyreologia praktyczna. Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, 1988.
- Choroby tarczycy-kompendium, L. Królicki, M.E. Karbownik-Lewińska, A. Lewiński, Lublin: Wydawnictwo Czelej, 2008.
- Akamizu, T; Amino, N; Feingold, KR; Anawalt, B; Boyce, A; Chrousos, G; de Herder, WW; Dungan, K; Grossman, A; Hershman, JM; Hofland, J; Kaltsas, G; Koch, C; Kopp, P; Korbonits, M; McLachlan, R; Morley, JE; New, M; Purnell, J; Singer, F; Stratakis, CA; Trence, DL; Wilson, DP (2000). „Hashimoto’s Thyroiditis„. In Akamizu, Takashi; Amino, Nobuyuki (eds.). Endotext. MDText.
- Bunevicius R, Prange AJ (2006). „Psychiatric manifestations of Graves hyperthyroidism: pathophysiology and treatment options”. CNS Drugs. 20(11): 897–909.
- Bowen, R. (2010-07-24). „Physiologic Effects of Thyroid Hormones”. Colorado State University.
- Boron, W. F. (2005). Medical Physiology: A Cellular And Molecular Approach. Philadelphia, PA: Elsevier / Saunders. p. 1300.
- Ernst Mutschler, Farmakologia i toksykologia, Wrocław: MedPharm Polska, 2010.