Wątroba to jeden z najważniejszych organów. Bez niej nie byłby możliwy, np. transport substancji odżywczych do komórek czy eliminacja rozmaitych toksyn z organizmu. Dlatego należy o nią dbać, czyli stosować wartościową dietę, nie przesadzać z używkami, unikać nadmiernego stresu i ogólnie prowadzić racjonalny tryb życia.
Ważna dieta wątrobowa
Gdy jednak z wątrobą zaczyna dziać się coś niepokojącego, zwykła profilaktyka już nie wystarczy. Konieczna będzie interwencja medyczna, a także opracowany przez fachowców specjalny model żywieniowy. Podstawową rolą diety wątrobowej jest odciążyć, maksymalnie oszczędzać i w miarę możliwości zregenerować niedomagający narząd.
Na czym polega dieta wątrobowa?
Najczęściej dietę wątrobową zaleca się stosować w przypadku dysfunkcji zarówno samej wątroby, jak i trzustki czy dróg żółciowych. Szczególnie istotne jest, by dietetyczne zasady były ściśle stosowane po operacji wątroby, kiedy wymaga ona ponadstandardowej troski.
W diecie wątrobowej należy pamiętać o następujących regułach:
- częstotliwość posiłków – doradza się zjadać ich przynajmniej 5, a w cięższych przypadkach nawet 6 lub 7; rozdzielonych na równomierne, niewielkie porcje i przyjmowanych regularnie, nie rzadziej niż co trzy godziny,
- proporcje makroskładników – należy ograniczyć podaż tłuszczów do 20 % dziennej racji kalorycznej (standardowe diety rekomendują ok. 30 – 35%); najwięcej energii (ponad 60%) mają dostarczać łatwo przyswajalne węglowodany, przy czym przeważnie rekomenduje się zmniejszyć ilość błonnika (zależy to od indywidualnej tolerancji pacjenta); natomiast dobowa kaloryczność pochodząca z białek powinna oscylować w granicach 15 – 20 %,
- odpowiednie techniki kulinarne – dieta wątrobowa wyklucza potrawy smażone; wskazane są gotowane, duszone na małym ogniu bez tłuszczu bądź pieczone; lepiej ograniczyć produkty surowe, nawet warzywa i owoce – szwankujący przewód pokarmowy na ogół trudniej przetwarza wszelką surowiznę, jakkolwiek niewielki udział świeżych warzywnych i owocowych przecierów jest pożądany, ze względu na większą zawartość witamin,
- różnorodność i atrakcyjność dań – dieta wątrobowa nie może być monotonna ani niesmaczna (zwłaszcza, że chorym zwykle nie dopisuje apetyt); zalecane są łagodnie działające przyprawy i zioła. Zresztą niektóre z nich wykazują właściwości korzystne dla wątroby. Do takich surowców należą m.in. kurkuma, ostropest plamisty, karczoch czy mniszek lekarski. Jednak kuracji ziołowych nie należy przeprowadzać bez zgody i ścisłej kontroli lekarza. Jest to ważne przede wszystkim po operacji wątroby, gdyż wiele ziół wzmaga produkcję żółci, a osłabiony narząd nie radzi sobie z jej nadwyżką.
Produkty dozwolone i przeciwwskazane w diecie wątrobowej
Pacjenci z zaburzoną pracą wątroby mogą jeść:
- odtłuszczony nabiał (o ile tolerują laktozę): mleko, kefir, jogurt, maślankę, twaróg, niskotłuszczową i nie przekwaszoną śmietanę,
- czerstwe pieczywo, najlepiej pszenne (przy braku alergii na gluten), chleb graham, żytni razowy w ograniczonych ilościach, biszkopty, suchary, drobnoziarniste kasze (manna, kukurydziana, krakowska), gotowane płatki owsiane, biały ryż, drobne makarony, budynie, kleiki (po operacji wątroby nieraz bywają one przez krótki czas podstawą diety), kiełki nasion (jeżeli organizm dobrze je toleruje – jest to cenny dodatek witamin, mikroelementów i przeciwutleniaczy, niezwykle potrzebnych rekonwalescentom),
- owoce obrane i przetarte, najlepiej gotowane lub zapiekane, np. jabłka, banany, pomarańcze, morele, maliny, jeżyny,
- warzywa w większości gotowane, np. w formie zup czy przecierów – tj. marchew, kalafior, brokuł, buraki; na surowo można jeść zieloną sałatę i obrane pomidory,
- ziemniaki dotowane,
- jaja na miękko, jajecznica na parze, omlety,
- chude gotowane lub pieczone mięso oraz ryby – drób, cielęcina, dorsz, mintaj,
- świeże masło, nierafinowane, tłoczone w niskiej temperaturze oleje roślinne,
- słaba herbata, kawa zbożowa,
- delikatne przyprawy: natka pietruszki, koperek, bazylia, cynamon, sok z cytryny, miód; dopuszczalne są niewielkie ilości cukru i soli.
A oto lista produktów zakazanych w diecie wątrobowej:
- pełnotłuste produkty mleczne, zwłaszcza sery żółte, topione i pleśniowe,
- świeże pieczywo, wypieki cukiernicze,
- grube kasze (np. pęczak), orzechy, nasiona oleiste (dozwolone jest siemię lniane w formie kleiku oraz czarnuszka, jako zamiennik pieprzu – jej ziarna korzystnie wpływają na wątrobę),
- owoce niedojrzałe, przejrzałe, suszone, kandyzowane,
- warzywa strączkowe, kapustne, czosnek, cebula,
- ziemniaki smażone,
- większość słodyczy, zwłaszcza czekolada, chałwa, ciasta z kremem,
- ostre przyprawy – tj. chili, pieprz,
- mocna herbata, prawdziwa kawa.
Oczywiście będąc na diecie wątrobowej należy całkowicie zrezygnować z alkoholu, papierosów i wszelkich fast foodów.
Dieta wątrobowa – przykładowy jadłospis
Śniadanie:
Kasza manna gotowana na chudym mleku, przetarte maliny, słaba herbata.
II Śniadanie:
Biszkopty, koktajl z naturalnego jogurtu i przetartych jagód.
Obiad:
Zupa – krem z brokułów, gotowany filet z mintaja, ziemniaki, sok z buraków.
Podwieczorek:
Budyń, pieczone jabłko z odrobiną cynamonu.
Kolacja:
Czerstwy chleb graham, pasta z twarogu i siekanej zieleniny z niewielką ilością świeżej śmietany, napar z rumianku.
Przepisy, które warto wykorzystać w diecie wątrobowej
Dieta wątrobowa przepisy: Zupa jarzynowa:
Obrany ziemniak, marchew, kawałek korzenia selera i niewielki korzeń pietruszki kroimy na drobną kostkę, po czym gotujemy w lekko osolonej wodzie (ok. 1/4 litra), aż warzywa będą całkiem miękkie. Następnie zdejmujemy garnek z ognia i dodajemy łyżkę zmielonego siemienia lnianego, ćwierć łyżeczki mielonej czarnuszki oraz szczyptę posiekanego koperku. Dokładnie mieszając, przez chwilę podgrzewamy na bardzo słabym płomieniu. Jeśli potrawa jest przeznaczona dla rekonwalescenta po operacji wątroby, warto na koniec jarzyny przetrzeć przez gęste sito albo zmiksować w blenderze.
Witaminowy deser – przepis na diecie wątrobowej
Garść świeżych owoców jagodowych (może to być np. mieszanka truskawek, jagód, malin i jeżyn) rozdrabniamy przy pomocy widelca lub miksera, aż powstanie z nich całkiem gładka, półpłynna masa. Gotujemy w niewielkiej ilości wody kilka łyżek płatków owsianych, studzimy, przecieramy i łączymy z owocami. Całość powinna mieć konsystencję kisielu. Na wierzch nakładamy czubatą łyżkę gęstego naturalnego jogurtu – dla dekoracji i większej wartości odżywczej.