Wielu z nas, zapewne niejednokrotnie, zdarzyło się obudzić z dziwnym uczuciem w okolicy dłoni, a nawet całej ręki. Tym uczuciem było zdrętwienie, mrowienie, a niekiedy całkowita utrata czucia w kończynie górnej. O ile w większości przypadków główny i zarówno bardzo prozaiczny powód, jakim jest spanie na ręce, przyciśnięcie jej i przyblokowanie przepływu krwi, nie powoduje niepokoju, o tyle, niekiedy bywa to też pierwszym objawem poważnej choroby. Jakie w takim razie mogą być przyczyny drętwienia rąk i mrowienia dłoni, i kiedy należy, bezsprzecznie, zgłosić się do lekarza?
Czym jest mrowienie w dłoniach i uczucie drętwienia rąk?
Potocznie mówi się, o tym, że mrowieją nam dłonie, czujemy „mrówki” lub drętwieją nam ręce. Pod tymi bardzo powszechnymi, ale nie do końca medycznymi określeniami, kryją się prawdziwe stany opisujące zaburzone czucie. Wszystko to, co nazywamy „drętwieniem” i „mrowieniem” to tzw. stany parestezji lub nieco jaśniej mówiąc, uczucia opocznego. Zaburzenia te związane są z odczuwanymi problemami, związanymi ze zmysłem czucia i dotyku.
Stan parestezji powodowany jest na skutek ograniczonego lub zaburzonego przepływu impulsów nerwowych wzdłuż układu nerwowego, co spowodowane może być urazem mechanicznym, ale także związany jest z problemami o podłożu termiczno-chemicznym, czynników wpływających na nerw kręgowy, ale także zakończenia nerwowe (aksonów). Zazwyczaj stan ten dotyczy nadwrażliwości lub odwrotnie, zbyt słabego, odczuwania bodźców pochodzących ze świata zewnętrznego. Problem ten zazwyczaj, najczęściej pojawia się w okolicach palców, zarówno rąk jak i stóp, ale także na całej długości kończyny górnej oraz dolnej.
Drętwienie to objaw powodujący silny dyskomfort, nie jest to jednak stan, który zawsze wywołuje ból, dlatego samo w sobie często uczucie to bywa ignorowane. Niekiedy jednak częstotliwość i nasilenie nieprzyjemnego uczucia jest na tyle silne, że pomimo braku odczuć bólowych nie pozwala normalnie funkcjonować. Problemy z czuciem objawiają się mrowieniem, wibracjami, wrażeniem szczypania czy kłucia. Dodatkowo zaburzeniom tym towarzyszy uczucie przeciążenia kończyny górnej oraz obniżenia jej temperatury, co może powodować obniżenie, najczęściej czasowe, zdolności funkcji motorycznych.
Uczucie parestezji charakterystyczne jest dla późnych godzin wieczornych, lub nocnych. Istnieje jednak także pojęcie parestezji porannych. Zarówno jedna jak i druga pora dnia może świadczyć o innych powodach i podłożach zaburzonego odczuwania.
Pierwszy objaw – drętwienie rąk
Drętwienie rąk jest często pierwszym, zazwyczaj mało dokuczliwym objawem uszkodzeń ośrodkowego lub/ i obwodowego układu nerwowego. Na skutek uszkodzeń mechanicznych dochodzi do zaburzonej pracy tego układu, a to wpływa na odczucia w kończynach zarówno górnych jak i dolnych, powodując mrowienie i nadwrażliwość.
Podłoże drętwienia rąk może być związane:
- Ze stanami chorobowymi występującymi po mechanicznych urazach kręgosłupa. W wyniku urazu, uszkodzenia bądź nadwyrężenia kręgosłupa i jego elementów, może dojść do nacisku kręgów na rdzeń kręgowy, co blokuje prawidłowy przepływ impulsów nerwowych na całej jego długości. Powszechnymi urazami są złamania, np. w okolicy kręgów szyjnych, ale także przemieszczenie się fragmentu bądź odłamu kostnego kręgosłupa na skutek wypadków, głównie komunikacyjnych.
- Ze stanami patologicznymi w obrębie struktur odcinka szyjnego kręgosłupa. Zmiany te mogą wywołać chociażby zwężenie szczeliny pomiędzy kręgami kręgosłupa, co w efekcie prowadzi do nadmiernego nacisku na nerwy obwodowe (powszechnie nazywane korzonkami wychodzące z rdzenia kręgowego). Nacisk ten blokuje lub wzmaga i zafałszowuje odczucia indukowane przez układ nerwowy. Podrażnione nerwy mogą wynikać także z anomalii występujących w pozostałych odcinkach układu kostnego w okolicach rdzenia nerwowego.
- Z urazami w obrębie nadgarstka. Nacisk złamanej kości, spuchniętej tkanki lub przemieszczeń w jej obrębie na skutek pęknięcia kości nadgarstka lub jego zwichnięcie, wywołuje miejscowe zaburzenia czucia, a także odruchów motorycznych. Nieprawidłowe czucie w tym wypadku jednak jednoznacznie związane jest z widocznym opuchnięciem nadgarstka i utrudnionym poruszaniem ze względu na ból, wywołany nie tyle przez ucisk na nerwy, co uszkodzenie struktury kostnej.
- Z chorobami w obrębie tkanek miękkich, najczęściej w okolicy nadgarstka lub przedramienia. Uraz, a następnie związany z nim obrzęk powoduje zaburzony przepływ impulsów nerwowych i krążenie krwi, na skutek powiększenia struktur tkanek miękkich. Powodem może być także zmiana wywołana patologicznym ułożeniem i trzymaniem, w dłuższym czasie, w niewłaściwej pozycji dłoni, bądź całej ręki. Najczęściej jest to kwestia ucisku na kończynę górną swoim własnym ciężarem, ale także wpływ przeciążenia wywołanego ciężką pracą fizyczną lub niewłaściwym jej wykonaniem. Przykładem może być popularny „łokieć tenisisty” oraz „golfisty”, zespół cieśni kanału nadgarstka, ale także mniej powszechne, za to groźne schorzenia, takie jak guzy i pojawiające się torbiele nerwów obwodowych.
Zaburzeniom czucia w obrębie dłoni i rąk, sprzyjają także choroby mające bezpośredni wpływ na układ nerwowy, a więc choroby autoimmunologiczne i metaboliczne (cukrzyca typu 1 i polineuropatia będąca jednym z jej powikłań), choroby psychiczne, kardiologiczne (zaburzające prawidłowy przepływ krwi), oraz schorzenia reumatoidalne, mogące prowadzić do patologicznych zmian w szkielecie kostnym.
Dodatkową, niejako predyspozycją, do odczuwania drętwienia i mrowienia rąk, jest okres ciąży. Na skutek zmian hormonalnych kobiety mogą zmagać się z problemem nadmiernych obrzęków, szczególnie właśnie w obrębie kostek i nadgarstków, co zwiększa zaburzone odczuwanie i ruch w obrębie tych miejsc. Zmiany tego typu są u kobiet ciężarnych stanem zupełnie normalnym, wywołanym zbieraniem się wody w okolicy torebki stawowej, w której znajdują się liczne sploty nerwowe. Ucisk na nie to właśnie powód parestezji.
Nocne parestezje rąk, czyli drętwienie rąk w nocy
Stany odrętwienia lub mrowienia w okolicach rąk zdarzają się często w okolicy godzin porannych, z reguły na skutek podrażnienia mechanicznego, jak nadmierny ucisk na kończynę górną w trakcie snu. Bywa jednak tak, że parestezje, czyli przytrafiają się także w okresach nocnych. Niekiedy drętwienie rąk w nocy bywa na tyle silne i nieprzyjemne, że potrafi wybudzić nawet z głębokiego snu. W takim wypadku, najczęściej jest to ten sam, prozaiczny, powód, co w przypadku drętwienia rąk odczuwanego porankiem, a więc nieprawidłowego ułożenia podczas spania. Drętwienie rąk w nocy jest przejściowe i z reguły mija samoczynnie, niedługo po zmianie pozycji i ustaniu nacisku na tkanki, a więc połączenia nerwowe i naczynia krwionośne.
Pozostałe przyczyny, które utrudniają prawidłowy sen, ze względu na uczucie mrowienia i drętwienia rąk w nocy są zazwyczaj analogiczne do porannych odczuć. Krzywizna kręgosłupa, jego urazy, ale także całodzienne przebywanie w pozycji obciążającej odcinek szyjny i piersiowy. Tryb życia, który często opiera się na długich godzinach spędzonych przy komputerze czy ekranie smartphona to również niekorzystny wpływ na działanie układu kostnego, a co za tym idzie nerwowego.
Jak zapobiegać i leczyć mrowienie i drętwienie rąk?
Pierwszym, co powinniśmy zrobić w momencie, gdy dopada nas nieprzyjemne uczucie mrowienia lub drętwienia rąk, połączone z innymi objawami zaburzonego czucia w rękach, powinno być przyjrzenie się bliżej możliwym powodom tego stanu.
Jeśli nastąpiło ono po nocy, lub w ciągu dnia, w momencie gdy na naszą dłoń lub rękę działała siła zewnętrzna, najważniejsze jest uwolnienie kończyny od jej działania. Z reguły to pomaga i po chwili, przywrócone prawidłowe krążenie krwi, pozwala na ponowne odczuwanie wszelkich bodźców w zupełnie normalny sposób.
Podczas odczuwania parestezji zwróćmy uwagę na naszą postawę. Pochyleni lub zgarbieni często nie zdajemy sobie do końca sprawy z tego, jak obciążająco nasze ułożenie wpływa na kręgosłup, a co za tym idzie na możliwy ucisk jego elementów na rdzeń i nerwy obwodowe. Zmiana pozycji, w jakiej pracujemy, siedzimy i śpimy ma ogromny wpływ na nasz stan zdrowia, w tym także na kondycje układu nerwowego, silnie połączonego z układem kostnym, wszelkimi skrzywieniami i jego anomaliami. Sytuacje takie jednak są przejściowe i w wyniku niewielkich zmian, objawy dotyczące czucia powinny szybko ustąpić.
W przypadku nawrotów, pomimo zastosowanych zmian, cierpnięcie rąk powinno być skonsultowane z lekarzem, najlepiej neurologiem. Neurolog oceni, na podstawie podstawowych badań stan naszego zdrowia, a w razie konieczności skieruje nas na dodatkowe badania, takie jak tomografia komputerowa i rezonans magnetyczny. Parestezje występujące na skutek uszkodzeń włókien nerwowych leczy się przy pomocy odpowiednio dobranych leków, które przepisuje specjalista na podstawie wywiadu i wyników badań.
Do środków stosowanych w przypadku parestezji należą przede wszystkim substancje uzupełniające niedobory, jak np. preparaty witaminowe z dużą dawką witamin z grupy B, które odpowiadają za prawidłową pracę układu nerwowego i mięśniowego.
Cięższe przypadki leczone są często przy użyciu odpowiednich środków, jak np. zastrzyków domięśniowych, które mają działania zwiotczające mięśnie, dzięki czemu zwalniany jest nacisk na nerwy i objawy powoli samoistnie ustępują. Nierzadko bywa też tak, że parestezje objawiają się w zaawansowanym stadium poza odczuciem drętwienia rąk także bólem. W tak nagłych przypadkach może być konieczna konsultacja neurochirurgiczna, a nawet zabieg operacyjny, pozwalający na uwolnieniu nerwów spod nacisku przemieszczających się (np. w wyniku złamania), fragmentów kości.
Niezależnie od tego jaki jest faktyczny powód drętwienia i mrowienia rąk, w każdej sytuacji, która nas niepokoi, warto skonsultować się z lekarzem, nawet rodzinnym, który podpowie co robić dalej. Sytuacja może wydawać się błaha, ale są przecież choroby, takie jak chociażby stwardnienie rozsiane, które także cechują się uszkodzeniem nerwów i odczuciem mrowienia i drętwienia kończyn. Dla własnego spokoju dobrze jest wykonać podstawowe badania i porozmawiać ze specjalistą, aby tym, co nie daje nam spać były ewentualnie, potocznie nazywane „mrówkami” odczucia na dłoniach, wywołane przez ucisk na ramię, a nie, faktyczne problemy ze zdrowiem i nerwami.
Źródła:
- Neurologia i neurochirurgia , Kenneth W. Lindsay Ian Bone Ian Bone Geraint Fuller Geraint Fuller Edra Urban & Partner, 2013,
- Biochemia Harpera, Victor W. Rodwell, David A. Bender, Kathleen M. Botham, Peter J. Kennelly, Anthony P. Weil, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2018.