Glikemia jest wartością określającą poziom stężenia glukozy we krwi człowieka. Za jej regulację odpowiada w organizmie trzustka – a właściwie przeciwstawnie działające hormony przez nią produkowane. Insulina ułatwia przenikanie glukozy do tkanek, dzięki czemu zmniejsza się jej poziom we krwi. Z kolei glukagon odpowiada za uwalnianie zmagazynowanej pod postacią glikogenu glukozy, a tym samym we krwi zwiększa się jej ilość.
Stężenie glukozy w organizmie można oznaczać na czczo lub w dowolnym momencie dnia. W tym drugim przypadku mówimy o glikemii przygodnej. Obie wartości są istotne w diagnostyce i kontroli chorób związanych z zaburzeniami metabolizmu węglowodanów.
Glikemia – normy
W celu wyznaczenia poziomu glukozy na czczo należy pobrać krew żylną, najlepiej rano, z uwzględnieniem co najmniej 8 godzinnego odstępu od ostatniego posiłku. Za normę glikemii uznaje się zakres od 70 do 99 mg/dl, co odpowiada 3,9–5,5 mmol/l. Wartości poniżej dolnej granicy oznaczają stan hipoglikemii, natomiast powyżej – hiperglikemii. Oba stany wskazują na odchylenia od normy. Nie zawsze są one niebezpieczne, jednak warto wyniki skonsultować z lekarzem.
Glikemia przygodna – norma. Czym jest przygodny poziom glukozy?
Poza oznaczaniem stężenia cukru na czczo, bada się także przygodny poziom glukozy. Pobiera się krew niezależnie od pory ostatniego posiłku, w dowolnym momencie dnia. Towarzystwa naukowe nie podają dolnej granicy prawidłowej wartości, natomiast powinna nie powinna ona przewyższać 200 mg/dl (11,1 mmol/l). Przekroczenie normy glikemii przygodnej, w czasie występowania charakterystycznych objawów cukrzycy, jest jednym z kryteriów diagnostycznych tej choroby. Do objawów hiperglikemii zaliczyć możemy między innymi tak zwane „3P” :
- poliuria – zwiększone oddawanie moczu,
- polidypsja – wzmożone pragnienie,
- polifagia – zwiększony apetyt, nawet pomimo zjedzonego posiłku.
Pozostałe objawy cukrzycy to: osłabienie, glikozuria (czyli występowanie cukru w moczu), spadek masy ciała w przypadku cukrzycy typu pierwszego lub jej wzrost w typie drugim, zmiany skórne czy też zwiększona podatność na infekcje. Występowanie powyższych symptomów przy przekroczonej normie glikemii powinno jak najszybciej skierować nas na konsultacje diabetologiczną.
Hiperglikemia
Podwyższenie poziomu glukozy przygodnej oznacza stan hiperglikemii. Główny jej powód to deficyt insuliny lub jej nieprawidłowe działanie w organizmie w wyniku rozwoju cukrzycy. Stanowi on niebezpieczeństwo dla organizmu, ponieważ jest odpowiedzialny za ryzyko powstawania powikłań cukrzycowych. Do najczęstszych należą uszkodzenia lub upośledzenie czynności:
- siatkówki oka (retinopatia cukrzycowa),
- nerek (nefropatia cukrzycowa),
- nerwów (neuropatia cukrzycowa).
Hiperglikemia ma też bardzo duży wpływ na układ krążeniowy, ponieważ zwiększa ryzyko zawału mięśnia sercowego, udaru mózgu, miażdżycy tętnic i wielu innych incydentów sercowo-naczyniowych.
W momencie przedłużającego się stanu przekroczonego przygodnego poziomu glukozy, a tym samym hiperglikemii, dochodzi do lipolizy. Rozpadające się kwasy tłuszczowe stanowią substrat do powstawania ciał ketonowych. One z kolei mogą doprowadzić do hiperosmolarności osocza i indukować śpiączkę ketonową. Jest to stan zagrażający życiu i wymaga pilnej interwencji lekarskiej. Jednym z jego objawów jest charakterystyczny zapach acetonu wydobywający się z ust.
U pacjentów z cukrzycą typu pierwszego może dochodzić do zjawiska hiperglikemii o brzasku. Wiąże się ono z przekroczoną normą glikemii na czczo. Zwykle wynika z nieprawidłowości związanymi z podaniem insuliny: zbyt małą dawką, nieprawidłowym wstrzyknięciem bądź dobowym rytmem wydzielania hormonu wzrostu przez przysadkę.
Hiperglikemia może występować nie tylko u diabetyków. Zjawisko hiperglikemii stresowej rozwija się najczęściej w wyniku stanów nagłych, jak na przykład ostry zespół wieńcowy. U takich pacjentów, przy przyjęciu na oddział, wyniki badania glikemii przygodnej wskazywały na hiperglikemię, nawet, kiedy dana osoba nie chorowała na cukrzycę.
Hipoglikemia
Zjawiskiem przeciwnym do hiperglikemii jest hipoglikemia, zwana czasami także niedocukrzeniem. Diagnozuje się je jako spadek poniżej normy glikemii przygodnej do wartości mniejszej niż 70 mg/dl (3,9 mmol/l). Objawy, jakie można wyróżnić to:
- osłabienie
- nudności
- bladość
- potliwość
- zaburzenia rytmu serca
- niepokój
Postępujący stan niedocukrzenia, kiedy glikemia przygodna spada poniżej 50 mg/dl (2,9 mmol/l), może prowadzić do zaburzeń orientacji, zmiany zachowania, drgawek a nawet śpiączki.
U zdrowych ludzi do hipoglikemii może dojść w wyniku głodówek lub niezwykle intensywnego treningu. Jako postępowanie zaleca się spożycie węglowodanów prostych, wystarczy zjeść na przykład pół banana, łyżkę dżemu bądź szklankę soku owocowego. Innym czynnikiem mogącym doprowadzić do niedocukrzenia u diabetyków, ale także u ludzi nie chorujących na cukrzycę, jest alkohol. Stanowi on dla organizmu truciznę, dlatego wątroba metabolizując go, zmniejsza swoją odpowiedź na glukagon. W konsekwencji tego glukoza nie jest uwalniana z rezerw glikogenu w wątrobie i dochodzi do stanu hipoglikemii. Alkohol, powodując niedocukrzenie, jest szczególnie niebezpieczny, ponieważ maskuje objawy obniżonego poziomu glukozy we krwi.
Czym jest hipoglikemia reaktywna?
Hipoglikemia reaktywna, zwana także poposiłkową, wynika z ostrej odpowiedzi na hiperglikemię. Po przyjęciu pożywienia w organizmie ludzkim naturalnie ma miejsce chwilowy wzrost poziomu glukozy we krwi, wciąż jednak mieści się on w prawidłowym zakresie. U osób cierpiących na hipoglikemię reaktywną, po posiłku dochodzi do hiperglikemii, która intensywnie stymuluje komórki beta trzustki do wydzielania insuliny. Ta z kolei pomaga glukozie przedostać się do tkanek i nadmiernie obniża jej poziom we krwi. Hipoglikemia reaktywna nie jest aż tak niebezpieczna, ponieważ rzadko doprowadza do utraty świadomości bądź śpiączki.
Hipoglikemia jest zjawiskiem dobrze znanym wszystkim diabetykom, ponieważ często wiąże się z przyjmowaniem leków przeciwcukrzycowych. Zastosowanie zbyt dużej dawki lub nieodpowiednie wstrzyknięcie, a także niespożycie posiłku po przyjęciu insuliny może doprowadzić do niedocukrzenia. Lekami, mogącymi wywoływać to zjawisko, są w głównej mierze pochodne sulfonylomocznika, bądź interakcje dwóch różnych leków hipoglikemizujących. Diabetycy przyjmujący insulinę zwykle mają również w swojej apteczce wstrzykiwacz z glukagonem, który należy podać w niebezpiecznych spadkach poziomu cukru.
Kontrola glikemii
Pacjenci z cukrzycą dobrze wiedzą, że mierzenie poziomu cukru jest ważne, aby nie doprowadzić do stanu hiper- lub hipoglikemii. W tym celu diabetolodzy instruują diabetyków kiedy i jak powinni dokonywać oni samokontroli. Zalecane jest codzienne oznaczanie glikemii koniecznie:
- rano na czczo
- przed każdym głównym posiłkiem, a także około 60 do 120 minut po posiłku
- przed snem
ale także w każdym niepokojącym momencie w ciągu dnia.
Wszystkie wartości należy regularnie wpisywać do specjalnego dzienniczka. Samokontrolę powinni prowadzić pacjenci leczeni insuliną, ale także osoby przyjmujące doustne leki przeciwcukrzycowe, szczególnie w momentach pogorszenia samopoczucia. Ułatwia to monitorowanie i przebieg terapii cukrzycy.
Glikemia przygodna – jak ją mierzyć?
Glikemia przygodna w warunkach domowych mierzona się za pomocą glukometru. Za pomocą jednorazowej igły należy nakłuć opuszek palca, aby pobrać krew włośniczkową, której kroplę umieszcza się na specjalnym pasku. Pasek ten wkłada się do glukometru i już po chwili na ekranie widoczny jest wynik.
Pacjent powinien umieć zinterpretować odpowiednio swoje wyniki, aby móc zapobiegać występowaniu niebezpiecznych dla zdrowia stanów. Obecnie na rynku sprzętów medycznych dostępne są glukometry z możliwością przyłączenia do aplikacji mobilnej, która przeprowadza analizy i pomaga tworzyć raporty dla lekarza prowadzącego.
Ciekawą propozycją są nowoczesne sensory, które umieszcza się na ramieniu. Mierzą one poziom glikemii w płynie śródtkankowym z dowolną częstotliwością bez konieczności każdorazowego nakłuwania skóry. Sprzęty takie mają czytniki lub specjalne aplikacje na telefon, dzięki czemu każdy spadek lub wzrost poziomu cukru, przekraczający określone wartości, powoduje włączenie alarmu i adekwatną reakcję pacjenta. Urządzenia takie są szczególnie praktyczne w celu kontroli glikemii u dzieci.
Glukometry oraz inne sprzęty umożliwiające kontrolę normy glikemii powinny wykazywać jak najmniejszą granicę błędu. Nie da się jej jednak całkowicie wyeliminować, dlatego lekarz prowadzący może zlecić wykonanie badań w laboratorium, które mają o wiele większe znaczenie diagnostyczne. Nawet, jeśli jesteśmy okazem zdrowia, przynajmniej raz do roku powinniśmy wykonać pomiar poziomu glukozy przy okazji wykonywania kontrolnych badań krwi.
Źródła:
- Polskie Towarzystwo Diabetologiczne: Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę 2021. Diabet. Prakt., 2021, 7; 1,
- Thor P.: Podstawy patofizjologii człowieka, Wyd.4, Kraków, VESALIUS, 2009, ISBN: 978-85688-78-5,
- Bronisz A., Bronisz M., Koziński M., Junik R., Kubica J.: Postępowanie w stanach hiperglikemii u chorych z ostrymi zespołami wieńcowymi; Folia Cardiologica Excerpta 2008;3(11):505-509.