Bakterie z rodzaju Haemophilus stanowią nieodzowną część flory bakteryjnej naszego organizmu. Są zatem nieodłączną częścią naszego życia. Niektóre z nich niosą realne zagrożenie dla naszego zdrowia, inne są niemal całkowicie neutralne. W poniższym artykule skupiliśmy się na przybliżeniu faktów na temat ich dwóch przedstawicieli – H.parainfluenzae oraz H.influeznae.

Czym jest Haemophilus parainfluenzae?

Haemophilus parainfluenzae to stosunkowo niewielkie bakterie o kształcie pałeczek pochodzące z rodziny Pasteurellaceae i należące do rodzaju Haemophilus. W odróżnieniu od dobrze znanej pałeczki grypy, spotykanej również pod nazwą Haemophilus influenzae, opisywany przez nas H. parainfluenzae dużo rzadziej powoduje choroby. Warto podkreślić, że przedstawiciele Haemophilus są stałymi bywalcami błon śluzowych układu oddechowego niemal każdego człowieka. Natomiast H. parainfluenzae jest najczęściej spotykany w jamy ustnej i gardzieli. Bakterie te zalicza się do tak zwanych bakterii oportunistycznych.

Oznacza to, że zakażenia nimi są charakterystyczne dla osób o obniżonej odporności lub dla tych, które na skutek terapii lekami immunosupresyjnymi czy antybiotykami utracili naturalne sposoby na obronę przed patogenami. Dla osób zdrowych, z prawidłowo funkcjonującym układem odpornościowym H.parainfluenzae nie stanowi zagrożenia.

Do chorób powodowanych przez Haemophilus parainflueznae u wcześniej wymienionych pacjentów zaliczamy bakteryjne zapalenie wsierdzia, oskrzeli, ucha, spojówek czy płuc. Także rozwój ropni, infekcji dróg rodnych czy oddechowych. Niezwykle rzadko Haemophilus parainfluenzae odpowiedzialny jest za zapalenie opon mózgowych u dzieci, a jeszcze rzadziej u dorosłych. Zapalenie dolnych dróg oddechowych na skutek działalności H.parainfuenzae jest możliwe prawdopodobnie tylko u osób z wysoce upośledzoną odpornością, u pacjentów chorujących na mukowiscydozę, rozszerzenie oskrzeli czy przewlekłą obturacyjną chorobę płuc (POChP). Skuteczną terapię w walce z tym patogenem stanowią dobrze dobrane przez lekarzy antybiotyki.

Haemophilus influenzae – co to jest?

Mówiąc o pałeczkach grypy mamy na myśli inne niż Haemophilus parainfluenzae bakterie- mikroorganizmy H. influenzae. Jak nazwa wskazuje, również należące do rodzaju Haemophilus drobnoustroje są odpowiedzialne za infekcje. Mają one miejsce po wystąpieniu grypy, należącej do chorób wirusowych. Podczas pandemii tej zarazy w latach 1890 i 1918 na skutek wyizolowania bakterii z górnych dróg oddechowych pacjentów cierpiących na grypę, błędnie przypisano bakteriom Hemophilus główną rolę w etiologii schorzenia. Wraz z rozwojem nauk medycznych zrozumiano jednak, że wcześniejsze założenia były błędne. Zanim mikroorganizm został nazwany swoją aktualną nazwą, wcześniej rozpoznawano go jako „pałeczka Pfeiffera„. Nazwa ta pochodziła od jej pierwszego odrywcy, niemieckiego bakteriologa Richarda Pfeiffera.

Jak dochodzi do zarażenia pałeczkami grypy?

Haemophilus influenzae rozprzestrzenia się wśród ludzi z łatwością drogą kropelkową. Kiedy mikroorganizmy znajdują się w nosogardzieli niezależnie od tego, czy pacjent rozwinął symptomy choroby, czy nie, to mogą one zostać rozprzestrzenione podczas kichania, kaszlenia czy wtedy gdy inna osoba ma kontakt z wydzielinami dróg oddechowych zarażonego. Ponadto, zakażenia H. infleunzae dotyczą tylko ludzi, zakażenie się tą bakterią od zwierząt jest niemożliwe.

Jak powszechne jest zakażenie HiB?

Organizmy Haemophilus influenzae podzielone są na kilka serotypów (od a do f). Serotyp b był w przeszłości odpowiedzialny za ponad 95% przypadków inwazyjnych infekcji bakteriami z rodzaju Haemophilus, aż do czasu wynalezienia efektywnej formy szczepienia. W dzisiejszych czasach zakażenie HiB najczęściej występuje wśród nieodpornych dzieci, które nie przeszły pełnego szczepienia lub nie wykształciły dostatecznej odporności w odpowiedzi na szczepionkę. Także w przypadku osób starszych, których układ odpornościowy stopniowo ulega osłabieniu. Warto podkreślić, że w krajach rozwijających się gdzie szczepienia nie są jeszcze szeroko dostępne zakażenie HiB wciąż stanowi jedno z ważniejszych zagrożeń dla zdrowia i życia pacjentów pediatrycznych.

Jakie choroby powoduje Haemophilus Influenzae?

Choroby wywołane przez ten patogen dotyczą głównie dzieci między 6 miesiącem, a 5 rokiem życia. Powodem, dla którego dzieci poniżej 6 miesiąca życia zazwyczaj są odporne na zakażenie bakterią H.influenzae, jest obecność przeciwciał, które dziecko zdobywa wraz z mlekiem matki. Między innymi dlatego naturalne karmienie niemowląt w pierwszych miesiącach życia jest tak ważne. Po przekroczeniu 6 miesiąca życia im młodsze jest dziecko, tym większe jest ryzyko jego zarażenia. Przyczyną tego zjawiska jest fakt, że wytwarzanie przeciwciał wraz z wiekiem jest coraz bardziej efektywne. Po otrzymaniu obowiązkowych szczepień ochronnych oraz przekroczeniu wieku 5 lat większość dzieci jest już odporna na zakażenie i nosicielstwo drobnoustroju HiB.

Zakażenia Haemophilus influenzae rzadko związane są z chorobami górnych dróg oddechowych. Dużo częściej odpowiedzialne są za choroby dzieci niezaszczepionych, takie jak niezwykle niebezpieczne zapalenie opon mózgowych i nagłośni oraz nieco mniej niebezpieczne zapalenie tkanki łącznej, stawów, ucha środkowego czy płuc. Zakażenia układowe czy ogólnoustrojowe będące konsekwencją działalności bakterii, mają swój początek we wniknięciu patogenu do krwiobiegu przez układ oddechowy. Gdy bakterie znajdują się w krwi, mogą one wywołać niebezpieczną sepsę oraz są w stanie przedostać się do licznych organów łącznie z zainfekowaniem opon mózgowych, za pośrednictwem płynu mózgowo-rdzeniowego.

Kto jest najbardziej narażony na infekcję Haemophilus Influenzae?

Do socjoekonomicznych czynników niosących ryzyko zakażenia Haemophilus influenzae należą elementy związane z potencjalnie zwiększoną ekspozycją na zarażenie oraz indywidualne uwarunkowanie podatności osobnika na rozwój infekcji. Osoby bardziej narażone na zarażenie to przede wszystkim dzieci uczęszczające do placówek edukacyjnych czy innych zbiorowisk. Podatność na infekcje natomiast jest związana z krótkim okresem karmienia piersią, wczesną ekspozycją na dym papierosowy czy też ogólną tendencją do zachorowań. Wśród społeczeństwa możemy wyróżnić 3 grupy najbardziej narażone na zakażenia Haemophilus influenzae. Są nimi dzieci poniżej 5 roku życia, dorośli powyżej 65 roku życia oraz osoby z obniżoną odpornością na skutek wcześniejszego rozwoju innych chorób.

Jakie są objawy zakażenia wirusem?

Zakażenie Haemophilus influenzae może dawać różne objawy w zależności od części ciała, w której rozwinął się stan zapalny. W większości z nich niespecyficzne objawy, jakich można się spodziewać to gorączka, ból głowy oraz osłabienie. W przypadku zapalenia płuc charakterystyczne będą trudności z oddychaniem, kaszel, ból w klatce piersiowej, ból mięśni i zwiększone zmęczenie podczas wysiłku.

Jeśli infekcja dotrze do układu krwionośnego, pojawią się objawy ogólnoustrojowe takie jak ból brzucha, zmęczenie, gorączka, nudności, biegunki oraz trudności z oddychaniem. Charakterystyczne i niezwykle niebezpieczne skutki zakażenia Haemophilus influenzae w postaci zapalenia opon mózgowych. Można je rozpoznać po sztywności karku, gorączce, bólach głowy, nudnościach, światłowstręcie oraz po zmienionym stanie psychicznym. Wspomniane wcześniej zapalenie nagłośni to stan bezpośredniego zagrożenia życia. Ta pediatryczna choroba objawia się gorączką, zapaleniem gardła oraz trudnościami w oddychaniu, które mogą w krótkim czasie całkowicie uniemożliwić wzięcie oddechu. Na szczęście, dzięki powszechności szczepień choroby te pojawiają się stosunkowo rzadko.

Jak leczyć zakażenie?

Zakażenia Haemophilus influenzae leczone są za pomocą antybiotykoterapii. Szczególnie w przypadku ogólnoustrojowego zakażenia, zapalenia opon mózgowych czy zapalenia nagłośni szybkie zastosowanie antybiotyków o szerokim spektrum jest niezwykle ważne. Wówczas zapobniemy fatalnym skutkom. W związku z tym, priorytetem pacjenta powinno być szybkie udanie się do lekarza, przestrzeganie jego zaleceń oraz stosowanie się do przepisanych dawek i częstotliwości brania wyznaczonego leku. Głównym podejściem pacjentów powinno być jednak zapobieganie zakażeniu haemophilus influenzae poprzez stosowanie szczepień ochronnych przeciwko HiB.

Czy można zapobiec zakażeniu?

Najbardziej efektywną formą zapobiegania zakażeniu bakterią HiB są szczepienia w pierwszych miesiącach i latach życia zgodnie z obowiązującym kalendarzem szczepień. Jeśli jednak pacjent miał bezpośredni kontakt z osobą zarażoną HiB i należy do grupy ryzyka osób, które mogłyby ulec zarażeniu, wtedy należy zastosować profilaktyczną antybiotykoterapię zaleconą przez lekarza. W przypadku rozwoju HiB u ucznia szkoły podstawowej czy przedszkola należy powiadomić o tym rodziców pozostałych dzieci w celu ich wzmożonej obserwacji oraz należy zachęcić do ich wizyty u lekarza w przypadku wystąpienia niepokojących objawów.

Szczepionka przeciw HiB

Szczepionki dostępne w wielu krajach świata, w tym w Polsce należą do szczepionek w postaci skoniugowanej. Oznacza to, że zawierają one zarówno antygen HiB (oczyszczony polisacharyd pochodzący z otoczki bakterii), jak i nośnik. W zależności od preparatu nośniki mogą się różnić, jednak każdy z nich spełnia taką samą funkcję. Wszystkie szczepionki zarejestrowane i stosowane w naszym kraju są w pełni bezpieczne, starannie przetestowane oraz wysoce efektywne. Aby uniknąć zarażenia HiB, należy zastosować szczepionkę monowalentną lub skojarzoną. Każda z nich zawiera składnik chroniący przeciw Haemophilus Influenzae serotypu B.

Dzięki szczepieniu w organizmie dziecka wytwarzane są przeciwciała, które później mogą chronić je przed zakażeniem i zachorowaniem. Dzięki obecności przeciwciał dziecko staje się również bardziej odporne na bycie nosicielem bakterii, dzięki czemu chroni ono inne dzieci, które nie mogą zostać poddane szczepieniu z powodów zdrowotnych. Zgodnie z obowiązującym w Polsce programem szczepień ochronnych, szczepienie przeciw HiB jest obowiązkowe dla dzieci od 6 tygodnia życia do 2 roku życia.

Podsumowanie

H.parainfluenzae oraz H.influenzae to przedstawiciele jednego rodzaju bakterii. Pomimo że obydwa mikroorganizmy posiadają podobne geny czy wygląd to różnią się one znacząco zjadliwością. H.parainfluenzae to komensal, który tylko u określonych osobników spowoduje chorobę. H.influenzae z drugiej strony, stanowi bardzo poważne zagrożenie w szczególności dla dzieci poniżej 5 roku życia oraz dorosłych powyżej 65 roku życia. Dzięki rozwojowi medycyny HiB nie stanowi dla ludzkości aż takiego zagrożenia jak przed wynalezieniem efektywnej szczepionki. Potwierdzają to statystyki wskazujące spadek ilości zakażeń HiB oraz ich niebezpiecznych konsekwencji w postaci zapalenia opon mózgowych czy nagłośni, w krajach rozwiniętych. Dzięki niewątpliwemu przywilejowi ogólnej dostępności szczepień ochronnych jesteśmy o wiele mniej zagrożeni zachorowaniem na HiB niż mieszkańcy krajów rozwijających się.