Zarówno pary starające się o dziecko, jak i te, które chcą uniknąć nieplanowanej ciąży, często pytają o czas życia plemników. Żywotność plemników w pochwie, jak i poza nią, ma bowiem kluczowe znaczenie dla ewentualnej możliwości poczęcia. Zbyt osłabione plemniki, o krótkiej żywotności mogą sprawić, że nawet długotrwałe starania o dziecko będą nieskuteczne. Dowiedz się wszystkiego o żywotności plemników i jej znaczeniu.
Jak powstają plemniki i jak długo żyją plemniki?
Produkcja męskich komórek rozrodczych rozpoczyna się u chłopców w okresie dorastania i trwa u zdrowego mężczyzny aż do końca życia. Proces tworzenia plemników w jądrach nazywa się spermatogenezą i trwa około 72 dni. W tym czasie wykształca się główka plemnika, w której zawiera się połowa kodu genetycznego człowieka, oraz witka, czyli mały ogonek służący plemnikom do przemieszczania się.
Po zakończenia spermatogenezy ukształtowane plemniki są transportowane do najądrzy, gdzie dojrzewają i nabywają zdolności ruchu. Podczas jednego wytrysku nasienia poprzez nasieniowody zostaje wydalona porcja ejakulatu, zawierająca plemniki w ilości około 200-500 milionów. Ich żywotność od tego momentu zależy w głównej mierze od środowiska, do jakiego trafią.
Zdecydowanie najdłużej plemniki są w stanie przeżyć w drogach rodnych kobiety przy obecności śluzu typu płodnego (wodnisty, rozciągliwy, przezroczysty). Poza pochwą, a także na zewnątrz organizmu człowieka ich zdolność przeżycia, a tym samym szansa zapłodnienia komórki jajowej, gwałtownie spada.
Ile żyją plemniki w pochwie w dni niepłodne?
Jeśli podczas współżycia nasienie trafia bezpośrednio do narządów rodnych kobiety, długość życia plemnika zależy od obecnego w pochwie śluzu. Śluz ten zmienia się znacząco w ciągu kobiecego cyklu. Podczas dni niepłodnych jest gęsty i tworzy nieprzepuszczalną barierę dla plemników lub w ogóle go brak. Środowisko w pochwie ma odczyn kwaśny, a w nim plemniki giną już po kilku godzinach.
Jak długo żyją plemniki w pochwie w dni płodne?
W czasie dni płodnych śluz szyjkowy obecny w pochwie pod wypływem wydzielanego kobiecego hormonu estrogenu zmienia znacząco swoje cechy. Odczyn pH śluzu staje się zasadowy, zaś wewnętrzna struktura śluzu przypomina mikroskopijne kanaliki, które umożliwiają wędrówkę plemników do macicy. Jest to środowisko, w którym mogą one przeżyć najdłużej. Badania mówią o żywotności plemników w płodnym śluzie wynoszącej 3-5 dni.
W praktyce oznacza to szansę na poczęcie dziecka, nawet jeśli współżycie miało miejsce 5 dni przed owulacją. Jeżeli w chwili współżycia komórka jajowa nie była dostępna, to w sprzyjającym środowisku płodnego śluzu plemniki mogą poczekać na jej pojawienie się w jajowodzie kobiety. Przez cały ten czas są również zdolne do zapłodnienia.
Jak długo żyją plemniki poza organizmem człowieka?
Ile zyje plemnik? Jeśli po wytrysku nasienia plemniki nie znajdą się w pochwie, ich czas przeżycia jest znacznie krótszy. Na skórze rąk bądź w ustach plemniki żyją od kilkunastu do kilkudziesięciu minut. Przy styczności z powietrzem, na przykład na powierzchni pościeli lub prześcieradła — jeszcze krócej. Jeśli plemniki pozostają w prezerwatywie po współżyciu, to ich żywotność wynosi maksymalnie kilka godzin.
W ciepłej wodzie o temperaturze zbliżonej do temperatury ludzkiego ciała mogą przeżyć do 18 godzin. Jednak po tym czasie ich zdolność zapłodnienia jest już bardzo mała. Oznacza to, że nie ma praktycznie możliwości zajścia w ciążę tylko w wyniku wspólnego korzystania z basenu czy toalety.
Pamiętać jednak należy, że jeśli plemniki znajdą się w pobliżu ujścia pochwy, gdzie jest obecny płodny śluz, wówczas bez problemu mogą przedostać się w górę dróg rodnych kobiety i doprowadzić do zapłodnienia. Wystarczy odrobina płynu nasiennego, który jest wydzielany u mężczyzn jeszcze przed wytryskiem, ponieważ on także zawiera żywe plemniki. Z tego powodu stosunek przerywany uważa się za nieskuteczną metodę antykoncepcyjną.
Czy lubrykanty wpływają na żywotność plemników? Jak długo żyją plemniki?
Lubrykanty to preparaty mające ułatwić współżycie w sytuacji, gdy występuje np. suchość pochwy, choć czasem są stosowane jako zwykły erotyczny gadżet. Kilkanaście lat temu przeprowadzono badania, z których wynikało, że obecne wówczas na rynku lubrykanty powodowały nieznaczne zmniejszenie żywotności plemników, a tym samym utrudniały zajście w ciążę. Od tego czasu skład tych preparatów został zmieniony tak, aby bardziej przypominał płodny śluz szyjkowy, a także wzbogacony o jony cynku i magnezu, by plemniki mogły się w nim swobodnie poruszać i odżywiać. Dzięki temu nie tracą one swej naturalnej żywotności i są wciąż zdatne do zapłodnienia.
Ile żyją plemniki pobrane do in vitro?
Plemniki pobrane do celów zapłodnienia pozaustrojowego (in vitro) są przechowywane w laboratoriach w specjalnie zaprojektowanych płynach tylko przez krótki czas. Ich żywotność jest podtrzymywana dzięki zastosowaniu odpowiednich warunków, m.in. temperatury i gęstości. Podczas tradycyjnego zapłodnienia pozaustrojowego, gdzie zadaniem plemnika jest samoistne wniknięcie do podanej komórki jajowej, jego żywotność jest w tym procesie kluczowa.
Inaczej ma się sprawa w przypadku zapłodnienia metodą iniekcji docytoplazmatycznej (ICSI). Tutaj plemnik docelowo będzie wstrzyknięty w głąb komórki jajowej, zatem przed zabiegiem pozbawia się go witki i unieruchamia. Taki plemnik jest nadal żywy, a materiał genetyczny, który jest w nim zawarty, jest pełnowartościowy, natomiast on sam byłby już niezdolny do zapłodnienia naturalnego. Pobrany z probówki igłą jest wprowadzany bezpośrednio do wnętrza komórki jajowej, gdzie następuje zapłodnienie.
Jak długo żyją plemniki zamrożone?
Mężczyźni, których czekają poważne zabiegi obniżające płodność, jak np. chemioterapia, czasem decydują się na przechowywanie nasienia w odpowiedniej klinice. Jednak proces mrożenia spermy, a także późniejszego przechowywania jej w ciekłym azocie o temperaturze -196oC powoduje, że większość plemników po prostu ginie. Przeżywają te najsilniejsze, o największej witalności. Nierzadko lekarz radzi takim pacjentom, aby w banku nasienia pozostawić przynajmniej kilka próbek, tak, aby późniejsze próby inseminacji miały większe szanse powodzenia. Do dalszych zabiegów używa się rozmrożonych plemników o największej ruchliwości, wybieranych przez specjalistę pod mikroskopem.
Długość życia plemników a płeć dziecka
W ostatnich dziesięcioleciach pojawiło się wiele badań nad różnicami w plemnikach w zależności od zakodowanej w ich materiale genetycznym płci przyszłego dziecka. Jedne z pierwszych badań przeprowadzono już w latach 70. ubiegłego wieku. Wynika z nich, że plemniki z chromosomem Y (czyli „męskie”) są nieco mniejsze, lżejsze i szybsze, natomiast te zawierające chromosom X („żeńskie”) charakteryzują się masywniejszą budową i powolniejszymi ruchami, natomiast ich żywotność jest znacznie dłuższa niż plemników „męskich”.
Co z tego wynika? Z dużym prawdopodobieństwem można powiedzieć, że jeśli pragnieniem rodziców jest poczęcie chłopca, powinni podjąć współżycie jak najbliżej dnia owulacji. Szybkie i zwinne plemniki z chromosomem Y dotrą do komórki jajowej jako pierwsze. Jeśli zaś staramy się o dziewczynkę, współżycie powinno mieć miejsce na kilka dni przed spodziewaną owulacją. „Żeńskie” plemniki bowiem, jako te wytrwalsze i silniejsze, są w stanie dłużej poczekać w drogach rodnych kobiety na komórkę jajową, aż poczęcie stanie się możliwe.
Ciekawostką jest fakt, że ze względu na dłuższą żywotność i większą masę plemników „żeńskich” owocem zapłodnienia in vitro częściej są dziewczynki. Z kolei sztuczna inseminacja, której dokonuje się najczęściej w dniu owulacji (potwierdzonej badaniem USG), w 80-90% daje poczęcie dziecka płci męskiej.
Zbyt mała żywotność plemników przyczyną niepłodności
Niepłodność dotykająca zarówno mężczyzn, jak i kobiety, jest prawdziwą plagą naszych czasów. Jedną z przyczyn męskiej niepłodności mogą być nieprawidłowe parametry nasienia, między innymi zbyt mała żywotność lub ruchliwość plemników, często związana z ich niewłaściwą budową. Według obowiązujących norm Światowej Organizacji Zdrowia prawidłowa ilość żywych plemników w ejakulacie powinna wynosić więcej niż 58%. Choć wiadomo, że do zapłodnienia potrzebny jest tak naprawdę tylko jeden żywy i zdrowy plemnik. Jednak większa ich liczba daje większą szansę na uzyskanie ciąży.
Jak dbać o żywotność plemników?
Aby poprawić jakość nasienia, czyli między innymi zwiększyć żywotność plemników, mężczyźni powinni pamiętać o kilku sprawach:
Temperatura ciała
Utrzymanie właściwej temperatury – jądra, w których produkowane są plemniki, znajdują się na zewnątrz ciała, aby w naturalny sposób zapewnić nowo powstającym plemnikom niższą temperaturę. Wysoka temperatura zabija plemniki już w fazie ich produkcji. Z tego względu należy dbać o to, by się nie przegrzewać. Zmiana bielizny na mniej obcisłą, a także unikanie sauny czy solarium znacznie poprawi parametry nasienia. Należy także unikać podgrzewanych siedzeń w samochodzie oraz trzymania laptopa przez dłuższy czas na kolanach. Na szczęście wprowadzenie tych zmian powoduje przywrócenie prawidłowej produkcji nasienia już w ciągu kilku tygodni.
Dieta
Właściwa dieta – śmieciowe jedzenie, niewystarczająca podaż podstawowych witamin (głównie A, B6, C i E), mikroelementów jak selen, miedź i cynk oraz kwasu foliowego w pożywieniu to także czynniki wpływające negatywnie na jakość nasienia. Nie bez znaczenia są również antyoksydanty takie jak koenzym Q10. Jeśli mamy obawy, czy zaspokajamy wszystkie potrzeby żywieniowe naszego organizmu, warto skorzystać z witaminowych suplementów diety przeznaczonych specjalnie dla mężczyzn. Jedną z ciekawostek jest fakt, że również nadmierne spożywanie produktów z soi powoduje obniżenie poziomu testosteronu, a co za tym idzie – pogorszenie jakości nasienia.
Pozbycie się nałogów
Walka z nałogami – nagminne stosowanie używek takich jak alkohol, papierosy czy marihuana ma znaczący wpływ na jakość plemników. Nie od dziś wiadomo, że alkohol powoduje nie tylko zaburzenia erekcji, ale także nieprawidłowości w produkcji nasienia. Ponad 80% uzależnionych od alkoholu mężczyzn ma problemy z płodnością. U nałogowych palaczy papierosów prawidłowe parametry nasienia należą do rzadkości. Palenie marihuany także wpływa na pogorszenie nasienia, czego dowiodły badania na myszach.
Leki
Leki wpływające na płodność. Niektóre leki, jak na przykład sterydy anaboliczne stosowane w celu zwiększenia masy mięśniowej u sportowców, mają negatywny wpływ na ilość żywych i prawidłowo zbudowanych plemników w ejakulacie. Długotrwale stosowane antydepresanty bądź leki hormonalne również mogą również pogorszyć parametry nasienia. Jeśli staramy się o dziecko, warto skonsultować z lekarzem konieczność przyjmowania leków przez dłuższy czas. Zresztą, ilekroć zażywamy jakiekolwiek leki, dobrze jest zapoznać się z ulotką informacyjną dla pacjenta i poszukać, jak dany lek wpływa na płodność.
Odpowiedni tryb życia
Zdrowy tryb życia. Zalecany jest oczywiście ruch na świeżym powietrzu, zwłaszcza jeśli mamy siedzącą pracę. Inne priorytety to zrzucenie nadwagi, walka z otyłością i cukrzycą. Spore znaczenie może mieć także wyleczenie zębów, ponieważ paradontoza, czyli stan zapalny dziąseł, ma wpływ na jakość spermy. Warto też zadbać o właściwą równowagę między pracą a odpoczynkiem. Należy także zniwelować poziom stresu. Choć te dwa ostatnie czynniki są wyjątkowo trudne do osiągnięcia w naszych czasach, to jednak warto powalczyć o jakość życia, a co za tym idzie – o jakość i żywotność plemników.