Jakie badania wykonać na trzustkę i wątrobę? Enzymy trzustkowe

W sytuacjach, gdy nasze zdrowie nieco podupada, próbujemy chwycić się wszystkich możliwych i powszechnie dostępnych metod diagnostyki, tego co faktycznie może nam dolegać. Najpopularniejsze są oczywiście badania laboratoryjne, te wykonywane zarówno z krwi jak i moczu czy kału. Które jednak z nich należy wykonać, gdy szwankuje trzustka i wątroba? Dwa bardzo ważne narządy, których schorzenia mogą dawać podobne objawy, mają także podobne parametry oceny laboratoryjnej.

Podstawowe analizy na szczęście pozwalają wykryć wiele zmian i schorzeń dotyczących obu tych organów i to w całkiem początkowym stadium ich rozwoju. Pobrana krew poddawana jest ocenie, której rezultaty mamy już następnego dnia. Nie ma sensu więc nawet dłużej się zastanawiać i jeśli tylko czujemy, że coś jest nie tak z pracą naszej trzustki, wątroby lub nie mamy pewności, co dokładnie nam dolega, powinniśmy jak najszybciej udać się na badania. W poniższym artykule odpowiemy na pytania, jakie badania na trzustkę i wątrobę wykonać, czym są enzymy trzustkowe, lipaza trzustkowa, jaka jest lipaza norma oraz co oznacza elastaza w kale.

Choroby wątroby i trzustki

Zaczynając od początku, ważne jest aby na wstępie wykluczyć niegroźne i łatwe do opanowania przyczyny zaburzonej pracy, zarówno trzustki jak i naszej wątroby. Do najczęstszych powodów jej niewłaściwej pracy należy nieodpowiednia dieta i średniej jakości styl życia. Alkohol, uboga w witaminy dieta, brak ruchu i nadwaga to główni winowajcy, z którymi jednak można sobie poradzić i to dość łatwo. Gorzej jeśli powodem naszych dolegliwości są schorzenia i choroby, takie jak chociażby zapalenie któregoś z tych organów, niewydolność ich pracy bądź zmiany o charakterze nowotworowym.

Diagnostyka laboratoryjna w chorobach wątroby i trzustki, czyli jakie badania na trzustkę i wątrobę?

Wiele osób zastanawia się, jakie badania na trzustkę i wątrobę? Do jednych z najbardziej powszechnych badań należy badanie ogólne moczu. Chcąc sprawdzić stan naszej trzustki, możemy poza ogólnymi parametrami w tym badaniu poddać nasz mocz badaniu amylazy. Poranny lub zbierany przez całą dobę mocz oddajemy do laboratorium. To samo badanie możemy wykonać oddając do badań naszą krew żylną. W tym przypadku testom poddana zostaje nasza surowica krwi.

Główne enzymy i wskaźniki w chorobach trzustki oraz wątroby

Choroby wątroby i trzustki w dość łatwy sposób mogą zostać zdiagnozowane przy pomocy badań laboratoryjnych, w których ocenie poddaje się konkretne parametry. Najczęściej testy prowadzi się na krwi pobranej z żyły łokciowej. Mając wstęp za sobą warto przejść do bardziej szczegółowych i konkretnych informacji.

Do głównych enzymów trzustkowych, wątrobowych, ale też innych biochemicznych wskaźników, które bada się także w ramach diagnostyki wątroby należą:

Aminotransferazy – analiza krwi łokciowej;
bilirubina – w badaniu używa się krwi łokciowej;
5 – nukelotydaza – badanie oparte jest o badanie krwi z żyły łokciowej;
lipaza – podobnie jak poprzednie wskaźniki, badanie także odbywa się na próbce krwi pobranej z żyły łokciowej;
dehydrogenaza mleczanowa LDH.

Aminotransferazy lub transaminazy to nazwy określające dwa enzymy wskaźnikowe, tzw. AIAT i AspAT. Oba z nich należą do enzymów wątrobowych i posiadają duże znaczenie w diagnostyce medycznej i laboratoryjnej. Wzrost każdego z nich może wskazywać na martwicę mięśnia sercowego, choroby wątroby czy poważne uszkodzenia mięśni szkieletowych.

Kolejnym wskaźnikiem jest bilirubina. Nie jest to co prawda enzym, a żółty barwnik, pochodzący z rozpadu czerwonych krwinek. Barwnik ten określany jest jako bilirubina wolna. Przedostaje się ona z osocza krwi do wątroby, gdzie zostaje następnie sprężona z kwasem glukuronowym i wtedy nazywana jest bilirubiną sprzężoną lub bezpośrednią. Usuwana do dróg żółciowych nadaje żółci charakterystyczny kolor.

W przypadku podwyższonego poziomu bilirubiny całkowitej, a więc zarówno wolnej jak i sprzężonej, mówi się zazwyczaj o współistniejącej:

żółtaczce;
marskości żółciowej;
chorobie Gilberta,
zapaleniu dróg żółciowym;
zapaleniu trzustki.

Przechodząc do kolejnego wskaźnika, mówimy tu o 5 – nukleotydazie, która jest enzymem wątrobowym. Wydzielaniem tego enzymu zajmują się bezpośrednio komórki tego narządu, a sam produkt ich pracy wydzielany jest wprost do żółci. Badanie tego parametru przeprowadza się zazwyczaj, gdy istnieje podejrzenie lub pada przypuszczenie odnośnie zastoju żółci w drogach żółciowych. Zlecenie zbadania tego parametru występuje także w stanach przewlekłej choroby wątroby i jej nowotworów.

Ostatnim z enzymów jest enzym ogólnoustrojowy. Jego określenie wiąże się z tym, że występuje on we wszystkich komórkach organizmu. Enzymem tym jest dehydrogenaza mleczanowa LDH. Wyniki badań, w których zobaczymy podwyższony poziom aktywności tego enzymu niejednokrotnie wskazuje na zaburzenia pracy, głównie, wątroby i dróg żółciowych, ale także serca czy nawet mięśni szkieletowych. Przekroczona norma LDH to także wskazanie do kontroli chorób krwi, a nawet niektórych nowotworów.

Enzymy trzustkowe – normy

Enzymy trzustkowe, a więc lipaza, amylaza i elastaza to związki które znajdują się w soku wydzielniczym, a produkuje je część zewnątrz wydzielnicza trzustki. Stamtąd trafiają bezpośrednio do dwunastnicy, gdzie biorą udział w głównym trawieniu węglowodanów, ale też białek i tłuszczy. Sterowanie produkcji enzymów trzustkowych to rola układu pokarmowego, który reguluje wydzielanie enzymów w zależności od aktualnych potrzeb. Zaburzenie tego procesu może prowadzić do poważnych schorzeń całego przewodu pokarmowego, a nie tylko trzustki.

Sama amylaza to enzym, który wydziela zarówno trzustka jak i nasze ślinianki, dlatego spotykany jest on zarówno w ślinie jak i soku trzustkowym, rozpoczynając w jamie ustnej pierwsze trawienie cukrów. Jest to jeden z najważniejszych i najbardziej aktywnych enzymów w ciele człowieka. Prawidłowe stężenie powinno wynosić w moczu 10-490 U/I, a we krwi 25-125 U/I, przy czym u osób starszych zdarza się, że jest on nieco wyższy i mieści się w granicach 20-160 U/l. Jeśli w wyniku badań zobaczymy podwyższony poziom tego enzymu, może to świadczyć o:

zapaleniu trzustki;
urazie ślinianek,
zaawansowanym stadium alkoholizmu;
zapaleniu otrzewnej;
śwince;
niewydolności nerek;
nowotworze np. wątroby;
ciąży pozamacicznej.

Zbyt niski poziom enzymu, będącego przedstawicielem enzymów trawiących skrobię, to z kolei wskazówka to diagnostyki w kierunku rozległego uszkodzenia trzustki, np. przy ostrym piorunującym stanie zapalenia trzustki lub w zaawansowanym i przewlekłym chorowaniu na zapalenie trzustki. Poza trzustką uwagę może przykuć także problem choroby, jaką jest mukowiscydoza. W przypadku wątroby, niska aktywność amylazy świadczyć może i często bywa preludium, do ciężkiego jej uszkodzenia, powstałego np. w czasie zapalenia tego narządu. Na jej niską aktywność wpływają także leki, które obniżają ją, wiążąc wapń (np. cytryniany i szczawiany).

Lipaza normy. Co oznacza podwyższona lipaza?

Mężczyzna z problemami trzustki — Źródło: freepik.com

Przedstawicielem lipaz jest lipaza trzustkowa, a więc jeden z grupy enzymów, rozkładających tłuszcz do krótkich fragmentów kwasów tłuszczowych i alkoholu jakim jest glicerol. Jej forma w trzustce jest jednak nieaktywna i może zostać aktywowana dopiero w dwunastnicy przez wydzielane tam kwasy żółciowe, fosfolipidy oraz specjalne białka, tzw. kolipazy. Jakie są lipaza normy? Ocenę poddaje się w badaniu krwi, gdzie jej norma powinna wynosić 150 U/L.

Zbyt wysoki poziom lipazy to możliwe ostre, niekiedy nagłe zapalenie trzustki, ale także jej rak. Podwyższają poziom także pęknięte wrzody w dwunastnicy, czy stan zapalny otrzewnej. Pod kątem leków patrząc, na wyższy poziom lipazy wpływać może chociażby heparyna, która stosowana jest powszechnie do wspomagania pracy wątroby.

Elastaza w kale

Ostatnią grupą enzymów trzustkowych, o których należy wspomnieć jest elastaza. Jako enzym rozkładający białka, jego działanie polega na trawieniu dużych cząstek do mniejszych, zwanych peptydami. Nietrawiona przez układ trawienny wydalana jest z kałem, dlatego też może być oceniona w analizie próbek kału, w których według norm nie powinna przekroczyć poziomu 200ug/g masy kału.

Elastaza w kale i niskie jej stężenie wskazuje na:

stan zapalny trzustki;
niewydolność trzustki.

Jej poziom powinien być badanych w szczególności u osób narażonych na schorzenia i niewłaściwą pracę trzustki, czyli np. u diabetyków.

Źródła:

Chemia Medyczna, Patrick Graham L., 2019, wydawnictwo: PWN;
Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej, Dembińska-Kieć, J.W. Naskalski, B. Solnica, wyd. IV, 2017.