Odmrożenia są chwilowymi bądź trwałymi zmianami, uszkodzeniami, powstającymi na tkankach, wywołanymi głównie poprzez działanie niskiej temperatury. Zazwyczaj dochodzi do takich zmian, gdy temperatura powietrza wynosi poniżej zera stopnia Celsjusza, ale zdarza się również, że odmrożenia mogą wystąpić, gdy temperatura jest wyższa — powyżej zera stopni Celsjusza.
Czym jest odmrożenie — definicja
Niska temperatura doprowadza do spowolnienia, a nawet zatrzymania przepływu krwi w naczyniach krwionośnych, w którą zaopatrywane są poszczególne tkanki ciała. Odmrożenia są spowodowane przez pewnego rodzaju uszkodzenie tych tkanek, które może okazać się chwilowe bądź trwałe. Rozległość oraz stopnień odmrożenia jest zależny nie tylko od temperatury, ale także od długości czasu, podczas którego skóra była poddana niekorzystnym warunkom.
Przyczyny powstawania odmrożeń
Głównymi czynnikami doprowadzającymi do powstawania odmrożeń są niskie temperatury. Może jednak przyczynić się do tego również wiatr, a także wilgoć. Te dwa czynniki są doskonałymi przewodnikami ciepła, co oznacza, że do oziębienia tkanek z ich udziałem dochodzi bardzo szybko. Nawet jeżeli temperatura wynosi powyżej zera. Organizm człowieka znacznie lepiej poradzi sobie z zimnym, ale suchym powietrzem. Odmrożenia dotyczą przede wszystkim obwodowych części ciała, takich jak uszy, nos, palce u rąk oraz nóg.
Objawy odmrożeń
Objawy odmrożenia mogą zostać nasilone wskutek: noszenie zbyt ciasnej, przemoczonej odzieży, niedostosowanego do pogody obuwia, a także braku ruchu, który doprowadza do spowolnienia przepływu krwi i utrudnia wywarzanie ciepła w organizmie.
Na efekt odmrożenia niekorzystnie wypływają również:
- zmęczenie,
- odwodnienie,
- głód, niedożywienie,
- choroby np. cukrzyca,
- niedokrwistość, anemia,
- podeszły wiek,
- zażywanie alkoholu oraz wszelkich innych używek (spowolnienie i brak reakcji na odczuwanie zimna),
- uszkodzenie nerwów odpowiedzialnych za odczuwanie zimna,
- wiatr.
Jak zapobiegać odmrożeniom?
Aby zapobiec powstawaniu odmrożeń, należy zapamiętać kilka zasad i się do nich zastosować:
- Nosić ciepłą i suchą odzież, która zapewni izolację przed niską temperaturą, wiatrem oraz przemoczeniem,
- chronić dłonie oraz stopy przed działaniem zimna, oraz wilgoci,
- ubierać się na „cebulkę”,
- głowa, w szczególności nos, policzki i uszy powinny być osłonięte, aby uniknąć utraty ciepła,
- odsłonięte części ciała należy zabezpieczyć tłustym kremem,
- podczas przebywania na dworze, należy pamiętać, że ruch zapobiega odmrożeniom poprzez wspomaganie krążenia krwi,
- nie wolno spożywać alkoholu na świeżym powietrzu.
Jeżeli podczas przebywania na dworze, skóra zaczyna robić się czerwona i dochodzi do tego uczucie bólu, można wtedy spodziewać się, że dojdzie do odmrożenia. W takiej sytuacji niezwłocznie należy udać się do zamkniętego pomieszczenia i delikatnie ogrzać wychłodzone miejsca. Bladość skóry i ustąpienie bólu, świadczy już o zaistniałym odmrożeniu.
Rodzaje odmrożeń — poszczególne stopnie
W zależności od nasilenia odmrożeń można rozróżnić i scharakteryzować 4 stopnie odmrożeń:
Odmrożenia 1 stopnia
Występuje w konsekwencji czasowego zaburzenia krążenia. Główne objawy to początkowe blednięcie, a następnie zaczerwienienie obszaru ciała wystawionego na negatywne czynniki pogodowe. Objawy odmrożenia 1 stopnia to również obrzęk, pieczenie oraz uczucie drętwienia.
Odmrożenia 2 stopnia
Charakteryzuje się powstawaniem pęcherzy, które mają w sobie płyn surowiczy, mogący zawierać odrobinę krwi. Obrzęk, zasinienie i uczucie drętwienia są znacznie nasilone niż w przypadku odmrożenia 1 stopnia. Ten stopień odmrożenia może pozostawiać obrzęki oraz przebarwienia skóry.
Odmrożenia 3 stopnia
W tym przypadku dochodzi do powierzchownej martwicy skóry, a także tkanek głębszych (również kości). Części objęte martwicą muszą zostać oddzielone od tkanek zdrowych, tworząc tym samym ubytki i rany.
Odmrożenia 4 stopnia
To najpoważniejszy rodzaj odmrożenia, tak zwana martwica głęboka. Dochodzi w nim do odmrożeń całej części ciała (skóra, mięśnie, a także kości). Odmrożenia 4 stopnia mogą być na tyle poważne, że uratowanie zaatakowanej części ciała jest niemożliwe. Niekiedy konieczna jest amputacja kończyn. W najgorszym przypadku dochodzi również do zgonu.
Pierwsza pomoc w odmrożeniach
Pierwsza pomoc w przypadku odmrożenia jest bardzo ważna i może uratować czyjeś zdrowie, a nawet życie. Ponieważ do odmrożenia dochodzi na skutek działania niskiej temperatury, w pierwszej kolejności należy poszkodowanego umieścić w ciepłym, ale nie gorącym pomieszczeniu.
Następnie należy zdjąć wilgotne bądź wychłodzone ubranie, a z widocznych części ciała, np. palców u dłoni ściągnąć biżuterię. Odmrożone kończyny trzeba powoli i stopniowo ogrzewać, poprzez zanurzenie ich w ciepłej wodzie. Na odmrożone części ciała takie jak nos, policzki powinno się nałożyć czyste opatrunki z gazy (nie mogą być gorące!). Jeśli na skórze widoczne są pęcherze, pod żadnym pozorem nie wolno ich przekłuwać, tylko zabezpieczyć jałowym opatrunkiem. Jeżeli poszkodowany jest przytomny, dobrym pomysłem jest podać mu ciepłe, słodkie napoje, aby rozgrzać cały organizm od wewnątrz.
W żadnym przypadku nie wolno podawać alkoholu! Taką osobę warto również okryć ciepłym kocem, a szczególnie odmrożone części ciała np. dłonie i stopy umieścić nieco wyżej. Jeżeli stan osoby poszkodowanej na to pozwala, należy zawieźć ją do szpitala. W przypadku jego omdlenia lub gorszego samopoczucia niezwłocznie powinno się wezwać pogotowie ratunkowe. W szpitalu odmrożenia zostaną odpowiednio skwalifikowane i zostanie dobrane odpowiednie leczenie. Podczas hospitalizacji zastosowane zostaną leki wspomagające krążenie oraz przeciwbólowe. W najbardziej drastycznych scenariuszach konieczne jest operowanie danej części ciała bądź amputacja kończyny.
Naturalne sposoby leczenia ran i odmrożeń
W leczeniu odmrożeń i powstałych ran sprawdzą się również domowe sposoby. Oczywiście ich zastosowanie jest skuteczne w przypadku odmrożeń niewymagający interwencji lekarskiej. W regeneracji odmrożonej części ciała sprawdzi się doskonale prawoślaz lekarski. Ma on działanie przeciwobrzękowe, przeciwzapalne, a także wspomaga regenerację naskórka oraz leczenie powstałych ran. Może być on stosowany w formie naparów, okładów bądź dodawany do kąpieli.
Odmrożenia niższego stopnia szybciej znikną, jeżeli zastosuje się także:
- sok z surowych ziemniaków,
- sok z ogórka,
- maść lub napar z oczaru wirgijskiego,
- napar z rumianku,
- napar z nagietka,
- olej z imbiru,
- okłady z soku z cebuli.
Czego nie należy robić!
Jeżeli doszło do przemarznięcia, które nie wymaga natychmiastowej interwencji lekarskiej, to najważniejszą kwestią jest przywrócenie odpowiedniej temperatury odmrożonym częściom ciała. Proces ten musi jednak następować powoli i łagodnie. Nigdy nie wolno moczyć odmrożonych części ciała w gorącej wodzie.
Nie należy także rozgrzewać takich miejsc poprzez ich nacieranie, gdyż można uszkodzić naskórek i spowodować silne dolegliwości bólowe u poszkodowanego. W konsekwencji utrudni to proces gojenia się powstałych ran. Osoba, u której doszło do odmrożenia kończyn dolnych, nie powinna chodzić. Mięśnie podczas chodzenia potrzebują zwiększonego przepływu krwi, a osłabione przez zimno naczynia krwionośne, mogą temu nie podołać.
W przypadku silnych odmrożeń należy jak najszybciej udać się z poszkodowanym do szpitala. Wszelkie próby i czynności polegające na ogrzaniu, mogą nie wystarczyć lub pogorszyć stan pacjenta.
Niebezpieczna hipotermia
Hipotermia to całościowe wychłodzenie organizmu. Spadek temperatury ciała poniżej 36 stopni Celsjusza, doprowadza do uczucia ospałości, problemów z koncentracją oraz utrzymaniem równowagi, zwolnieniem oddechu, a w konsekwencji do zatrzymania akcji serca. W stanie głębokiej hipotermii dochodzi do zanikania wszelkich odruchów obronnych organizmu, które mają nie dopuścić do nadmiernego wychładzania. Zanikają takie „efekty” ciała jak dreszcze czy gęsia skórka, które występują w tak zwanej „fazie obronnej” organizmu. Dreszcze mają za zadane chronić ciało przed nadmierną utratą ciepła, poprzez ruch mięśni.
W kolejnych etapach hipotermii dochodzi do kolejnych objawów takich jak:
- zawroty głowy,
- bóle nóg i rąk,
- uczucie niepokoju oraz dezorientacji,
- otępienie,
- zaburzenie świadomości,
- omamy oraz zwidy.
Konsekwencje hipotemii
Jeżeli hipotermia postępuje i nie dojdzie do jej szybkiego przerwania, może to doprowadzić do utraty świadomości pacjenta, jego omdlenia, a także niedotlenienia mózgu. Tętno może spowolnić, a w najgorszej sytuacji zupełnie ustać. W przypadku zaawansowanej hipotermii należy natychmiast przystąpić do udzielania pierwszej pomocy. W czasie udzielania pomocy poszkodowanemu trzeba powiadomić odpowiednie służby medyczne.
W przypadku wystąpienia hipotermii praca płuc oraz serca jest spowolniona, dlatego bardzo ważne jest, aby częściej podczas udzielania pierwszej pomocy, sprawdzać funkcje życiowe, takie jak oddech i akcja serca. Jeżeli dojdzie do zatrzymania akcji serca, najpierw należy przez około trzy minuty, przeprowadzić hiperwentylację, w celu wewnętrznego ogrzania ciała poszkodowanego. Po tym czasie przystąpić do resuscytacji. W przypadku wystąpienia głębokiej hipotermii resuscytacja może trwać nawet dziesięciokrotnie dłużej niż przy prawidłowej temperaturze ciała.
Podsumowanie
Odmrożenia należą do jednych z poważniejszych obrażeń a niekiedy i uszkodzeń ciała. Mogą pozostawić silne urazy zarówno fizyczne, jak i psychiczne, na całe życie. Aby nie doprowadzić do takiego scenariusza, należy odpowiednio szybko zareagować na występujące objawy i zablokować czynniki je wywołujące.
Wychłodzony organizm należy ogrzewać biernie oraz czynnie. Poprzez bierne rozumie się, zaprowadzenie osoby poszkodowanej do ciepłego pomieszczenia. Natomiast ogrzewanie czynne dzieli się na wewnętrzne oraz zewnętrzne. Ogrzewanie wewnętrzne można przeprowadzić poprzez podanie osobie wyziębionej, ciepłych, ale niegorących napojów. Zewnętrzne to chociażby okrycie takiej osoby kocem, w celu powolnego ogrzewania organizmu.
W przypadku zaobserwowania objawów wskazujących na wystąpienie hipotermii należy jak najszybciej zadzwonić pod numer alarmowy i przystąpić do wszelkich czynności, mających na celu przywrócenie odpowiedniej temperatury ciała. Jeżeli zajdzie konieczność, należy przystąpić do resuscytacji krążeniowo-oddechowej, poprzedzonej hiperwentylacją, w celu wewnętrznego ogrzania organizmu.