Ospa wietrzna jest chorobą wywoływaną przez wirus VZV – wirus ospy wietrznej i półpaśca (Vircella-zoster virus). Chorują na nią przede wszystkim dzieci. Możliwe jest też jednak jej wystąpienie u dorosłych. Co należy wiedzieć o zarażeniu, przebiegu i leczeniu ospy wietrznej u osób dorosłych? Jak długo trwają objawy? Z jakimi powikłaniami trzeba się liczyć i kto jest na nie narażony? Czy dostępne jest szczepienie przeciwko ospie wietrznej?
Kto może zachorować na ospę wietrzną?
Na ospę wietrzną może zachorować każdy, kto jeszcze nie przebył tej choroby. Ze względu na wysoką zaraźliwość i łatwość przenoszenia ospy chorują na nią przede wszystkim dzieci w wieku przedszkolnym. Przebycie tej choroby we wczesnych latach gwarantuje trwałą odporność na resztę życia, w związku z czym dorośli chorują na nią stosunkowo rzadko.
Osoby dorosłe, które są narażone na ospę wietrzną to te, które uniknęły kontaktu z osobą chorą w dzieciństwie oraz nie zostały na tę chorobę zaszczepione. W naturalny sposób szczególnie narażeni są dorośli, którzy mają częsty kontakt z dziećmi.
Ospa wietrzna występuje wyłącznie u ludzi — nie jest możliwe zarażenie przez kontakt ze zwierzęciem.
Przypadki ponownego zachorowania na ospę występują bardzo rzadko. Choroba ma też wtedy łagodniejszy przebieg.
Jak dochodzi do zarażenia ospą wietrzną?
Wirus ospy wietrznej jest przenoszony drogą kropelkową. Źródłem jest osoba chora na ospę wietrzną lub półpasiec, a do zakażenia dochodzi przez kontakt bezpośredni lub drogą wziewną.
Ospa wietrzna jest bardzo zaraźliwa: aż 90% osób będących w kontakcie z chorym zostaje zarażone. Do zakażenia nie jest niezbędny bezpośredni kontakt z osobą chorą, na przykład przez dotyk. Wirus ospy wietrznej przenosi się również z wiatrem nawet na odległość kilkudziesięciu metrów (stąd nazwa choroby).
Przyczyny wysokiej zaraźliwości choroby wynikają też z faktu, że chory zaraża przed pojawieniem się najbardziej charakterystycznych objawów, czyli wysypki.
Po wniknięciu do organizmu wirus ulega namnożeniu i zaraża tkanki skóry oraz błon śluzowych, prowadząc do charakterystycznych objawów tej choroby. Zaraźliwa jest zarówno wydzielina dróg oddechowych, jak i treść pęcherzyków pojawiających się na skórze.
Objawy ospy wietrznej u dorosłych
Objawy ospy wietrznej u dzieci i dorosłych są takie same, jednak u dorosłych przebieg zazwyczaj jest znacznie cięższy i częściej prowadzi do powikłań.
Przebieg ospy wietrznej u dorosłych można podzielić na etap objawów zwiastunowych (prodromalny) i okres wysypkowy.
Okres prodromalny ospy wietrznej objawia się w następujący sposób:
- gorączka (nawet 40 stopni),
- ból głowy,
- złe samopoczucie,
- zmęczenie,
- nudności,
- brak apetytu,
- nieżyt nosa,
- bóle mięśni.
Na tym etapie trudno odróżnić objawy ospy wietrznej od objawów wielu innych chorób. W związku z tym mało osób od razu wie, że zachorowało na ospę wietrzną. Objawy te łatwo pomylić z bardziej powszechnym przeziębieniem. Etap objawów zwiastunowych ospy trwa krótko, średnio zaledwie 1-2 dni.
Przebieg ospy wietrznej: charakterystyka wysypki
Po etapie objawów zwiastunowych, w okresie wysypkowym, na skórze zaczynają pojawiać się zmiany. Na początku są to czerwone plamki, które przekształcają się w grudki, a następnie w pęcherzyki. Pęcherzyki są tak charakterystyczne, że na tym etapie trudno je pomylić z objawami jakiejkolwiek innej choroby.
Przed postawieniem ostatecznej diagnozy jednak lekarz musi wykluczyć możliwość pojawienia się innych chorób: półpaśca, rozsianej opryszczki, alergii.
Z czasem pęcherzyki zmieniają się w krostki zawierające mętny płyn surowiczy. Później krostki przekształcają się w strupy, które odpadają po kilku dniach. Przy wysypce często pojawia się silny świąd.
Zmiany i wykwity pojawiają się na skórze w kilku rzutach. Przez to możliwe jest posiadanie pęcherzyków w różnych stadiach rozwoju jednocześnie. Wysypce zwykle towarzyszy gorączka i złe samopoczucie.
Wykwity pojawiają się najczęściej na tułowiu. Mniej wykwitów obserwuje się na twarzy i skórze głowy, a najmniej na kończynach. Na dłoniach i podeszwach stóp praktycznie nie występują. Niewielka liczba wykwitów może jednak pojawić się nawet na podniebieniu i we wnętrzu policzków, na spojówkach oka oraz na narządach płciowych. Wykwity pojawiające się w nietypowych miejscach mogą powodować bolesne owrzodzenia.
Zmiany skórne u dorosłych zazwyczaj są bardziej rozległe niż u dzieci. Objawom u dorosłych może też towarzyszyć gorączka, zapalenie gardła i powiększenie węzłów chłonnych.
Ile trwa ospa wietrzna?
Okres wylęgania, czyli czas od wniknięcia wirusa do organizmu do pojawienia się objawów, trwa od 10 do 21 dni. W tym czasie chory zazwyczaj nie wie jeszcze, że został zarażony ospą wietrzną.
Przejście zmian skórnych od plamki do strupka trwa około sześciu dni. Ponieważ jednak wykwity pojawiają się w kilku rzutach, całkowite ich ustąpienie może trwać jednak do dwóch tygodni.
Okres zaraźliwości zaczyna się na kilka dni przed wystąpieniem wysypki. Trwa do momentu, gdy pierwsze wykwity zaczną przysychać. W tym czasie chorzy powinni być bezwzględnie odizolowani od innych osób.
Po przebytej chorobie wirus ulega utajeniu w zwojach czuciowych. Jego reaktywacja może nastąpić nawet po latach od zachorowania na ospę wietrzną. Mamy wtedy do czynienia z półpaścem. Półpasiec zwykle dotyka osoby starsze, cierpiące na różnego rodzaju choroby towarzyszące.
Możliwe powikłania u osób dorosłych
U osób dorosłych przebieg ospy wietrznej często jest cięższy niż u dzieci. Na powikłania szczególnie narażone są osoby o obniżonej odporności i cierpiące na inne choroby (HIV, białaczka, nowotwory). Komplikacje mogą też pojawić się u osób z rozległymi chorobami skóry.
Wirus ospy wietrznej u dorosłych może prowadzić do następujących powikłań:
- Nadkażenie bakteryjne zmian skórnych wywołane przez gronkowce i paciorkowce,
- zapalenie płuc,
- uszkodzenia neurologiczne, zapalenie mózgu,
- łagodne zapalenie wątroby,
- zapalenie mięśnia sercowego, nerek, stawów, układu moczowego,
- małopłytkowość.
Nadkażenie bakteryjne może być spowodowane niewystarczającą higieną skóry, a także drapaniem i używaniem niektórych leków i zasypek. Może przyjąć postać ropni, róży, ropowicy. Po wygojeniu mogą pojawić się blizny. W najcięższych przypadkach nadkażenie prowadzi do sepsy.
Zapalenie płuc występuje u 5-15% dorosłych chorujących na ospę wietrzną. Narażone na nie są osoby w zaawansowanym wieku, osoby o obniżonej odporności, palacze tytoniu, a także kobiety w ciąży.
Zapalenie mózgu to powikłanie ze strony układu nerwowego. Może ono pozostawić trwałe skutki neurologiczne i powodować dodatkowe komplikacje. Mniej groźnym przypadkiem powikłania neurologicznego jest ataksja móżdżkowa, objawiająca się zaburzeniami równowagi, mową skandowaną, ataksją.
Wśród innych, rzadziej spotykanych powikłań ospy wietrznej są:
- zapalenie ucha środkowego,
- zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych,
- kłębuszkowe zapalenie nerek,
- zapalenie różnych części oka,
- zapalenie trzustki.
Z powyższej listy wynika, że osoby dorosłe chorujące na ospę wietrzną są narażone na powikłania w niemal wszystkich narządach organizmu.
Ospa wietrzna u kobiet w ciąży
Ospa wietrzna jest szczególnie niebezpieczna dla kobiet w ciąży. Zakażenie może być przeniesione przez łożysko z matki na płód. Ryzyko powikłań zależy jednak od tego, w którym momencie trwania cciążydoszło do zakażenia.
W wyniku zakażenia ospą wietrzną w początkowym okresie ciąży może dojść do obumarcia płodu, przedwczesnego porodu lub rozwoju zespołu ospy wrodzonej. Zespół ospy wrodzonej może wiązać się z wadami kończyn, układu nerwowego, wadami narządu wzroku i bliznami. Jego ryzyko jednak nie jest duże, wynosi 1-2%.
Zakażenie w późniejszym okresie (po 20. tygodniu ciąży) nie niesie dużego ryzyka pojawienia się wad u płodu. Może jednak dojść do tego, że po urodzeniu u dziecka pojawi się półpasiec.
Leczenie ospy wietrznej
W przypadku pojawienia się objawów ospy wietrznej u osób dorosłych, bezwzględnie należy udać się do lekarza. Istnieje bowiem ryzyko ciężkiego przejścia choroby. Może on zalecić zastosowanie leków przeciwwirusowych dostępnych na receptę (acyklowir). Leki przeciwwirusowe najlepiej działają w pierwszych dniach od zakażenia. Skracają one czas trwania choroby i zmniejszają ryzyko powikłań.
W niektórych przypadkach chorym podaje się przeciwciała przeciwwirusowe. Osoby z powikłaniami lub o obniżonej odporności wymagają hospitalizacji.
W przypadku łagodnej postaci ospy wietrznej wystarcza leczenie objawowe. Przede wszystkim należy zadbać o zmniejszenie gorączki. Gdy nie ma dodatkowych powikłań, wystarczy stosowanie leków przeciwgorączkowych, przeciwświądowych i przeciwbólowych.
Używanie pudrów oraz zasypek nie jest wskazane, ponieważ zwiększają one ryzyko wystąpienia nadkażeń bakteryjnych skóry.
Chory na ospę wietrzną powinien pozostawać w domu oraz ograniczyć kontakt z innymi. Wskazane jest leżenie w łóżku, częsta zmiana ubrania i utrzymywanie wykwitów w czystości. Wysypka zwykle jest bardzo swędząca, jednak należy ograniczyć rozdrapywanie strupów (najlepiej poczekać, aż same odpadną). W przeciwnym wypadku może pojawić się nadkażenie bakteryjne, a sam proces gojenia wydłuży się.
W przypadku uciążliwego świądu chory może zastosować kąpiele w płynach odkażających lub łagodzących świąd, leki przeciwhistaminowe łagodzące świąd oraz środki dezynfekujące.
Szczepienie i profilaktyka
Szczepienie ochronne przeciwko ospie wietrznej jest podstawową metodą profilaktyki. Można je przeprowadzić w dowolnym wieku. Szczepienia zaleca się wszystkim osobom narażonym na kontakt z chorymi lub na powikłania w czasie przebiegu: pracownikom służby zdrowia, kobietom planującym ciążę, rodzicom małym dzieci i osobom chorym na białaczkę.
Osoby, które nie pamiętają, czy w dzieciństwie chorowały na ospę wietrzną, przed ewentualnym szczepieniem mogą sprawdzić poziom przeciwciał.
Zgodnie z Programem Szczepień Ochronnych w Polsce szczepienie przeciw ospie wietrznej jest zalecanym szczepieniem odpłatnym. Osoby szczególnie narażone na ospę mogą jednak skorzystać z nieodpłatnego szczepienia realizowanego ze środków publicznych. Szczepienie wymaga dwóch dawek.