Rotawirusowe zapalenie żołądka i jelit, zakażenie rotawirusem lub rotawirus to choroba zakaźna. Atakuje błony śluzowe gardła i jelita cienkiego. Jest często określana jako grypa żołądkowa lub jelitowa. Należy pamiętać, że rotawirusy nie mają nic wspólnego z grypą. Choroba jest szeroko rozpowszechniona i zajmuje drugie miejsce po SARS.
Klasyfikacja
Infekcje rotawirusowe można podzielić na kilka sposobów:
- Według typów — formy typowe (gastroenteryczne, jelitowe, żołądkowe) i atypowe (jałowe, subkliniczne);
- Ciężkość — łagodna, umiarkowana, ciężka;
- Przebieg — ostry, powikłany i niepowikłany.
Rotawirus: ile trwa, przyczyny?
Czynnikiem wywołującym zakażenie rotawirusami jest wirus RNA-genomowy z rodziny Reoviridae. Wyróżnia się 9 serotypów rotawirusów, wśród których serotypy 1-4 i 8-9 wywołują choroby u ludzi.
Patogen jest odporny w środowisku i może przetrwać od 2 tygodni do 1 miesiąca na różnych przedmiotach i powierzchniach oraz do 7 miesięcy w kale. Wirusy długo utrzymują się w wodzie i na żywności (od 1 do 2 miesięcy).
Przyczyny występowania rotawirusów:
- Kąpiel w zbiornikach wodnych zanieczyszczonych przez zrzuty nieoczyszczonych ścieków;
- Dostanie się do centralnego ujęcia wody, używanie tej wody do gotowania, mycia naczyń itp;
- Spożywanie zakażonej żywności (zwłaszcza mleka i produktów mlecznych);
- Bezpośredni kontakt z osobą chorą;
- Zakażenia szpitalne (w ośrodkach perinatalnych, u dzieci z obniżoną odpornością, u dzieci z chorobami podstawowymi; u starszych dzieci i dorosłych przebywających w szpitalach).
Drogi zakażenia
Rotawirusem można się zarazić od osoby chorej lub będącej nosicielem rotawirusa (osoby, u której w organizmie znajduje się patogen, ale nie ma objawów choroby). Grypa jelitowa jest głównie chorobą dziecięcą. Dlatego źródłem zakażenia jest zwykle zarażone dziecko uczęszczające do grupy dziecięcej. Osoba zakażona stanowi zagrożenie dla innych przez pierwszy tydzień po zakażeniu. Po tym czasie zdolność wirusa do przenoszenia się na inne osoby stopniowo maleje. W rzadkich przypadkach rotawirusy mogą być wydalane z organizmu nawet przez miesiąc. Bezobjawowi nosiciele wirusa mogą wydalać patogen przez kilka miesięcy.
Rotawirus charakteryzuje się przenoszeniem drogą fekalno-oralną.
Często rotawirusy są przenoszone przez chore dzieci uczęszczające do przedszkoli, szkół, grup dziecięcych itp.
Naturalna podatność człowieka na zakażenie jest bardzo wysoka. Najbardziej podatne na zakażenie rotawirusami są dzieci poniżej 3 roku życia. Do tej grupy ryzyka należą również osoby starsze i osoby z przewlekłymi chorobami współistniejącymi.
Odporność na rotawirusy jest krótkotrwała.
Patogeneza
Po dostaniu się do jelita cienkiego rotawirusy wnikają do komórek kosmków jelitowych, gdzie intensywnie się dzielą. W wyniku proliferacji wirusów komórki tracą swoje właściwości funkcjonalne. Zmniejsza się synteza enzymów trawiennych (zwłaszcza enzymów biorących udział w rozkładaniu węglowodanów) i zmienia się struktura nabłonka wyściełającego jelito od wewnątrz.
Wskutek nagromadzenia niestrawionych węglowodanów upośledzone jest wchłanianie wody i elektrolitów. Powstają duże ilości kwasów organicznych, dwutlenku węgla i wodoru. Sprzyja to zwiększonej produkcji gazów i zmniejszeniu kwasowości treści jelitowej. Funkcje trawienne i absorpcyjne jelita cienkiego są upośledzone i pojawia się biegunka.
Rozwojowi zakażenia rotawirusami sprzyjają:
- Zaburzenie kwasowości soku żołądkowego (środowisko zasadowe sprzyja rozwojowi patogenu);
- Obecność enzymu trypsyny, który aktywuje namnażanie się wirusa;
- Liczba niedojrzałych komórek nabłonkowych narażonych na działanie rotawirusa.
Objawy kliniczne
Okres wylęgania zakażenia rotawirusowego wynosi 1-5 dni (częściej 2-3 dni). Choroba zaczyna się nagle, z charakterystycznymi objawami.
Typowe objawy rotawirusa to:
- Jednoczesne wystąpienie nudności, wymiotów i biegunki;
- Nagła, częsta potrzeba wypróżnienia się;
- Łagodne skurcze lub uporczywy ból brzucha;
- Język jest pokryty płytką nazębną, a wzdłuż jego krawędzi widoczne są ślady zębów;
- Uczucie ciężkości w nadbrzuszu;
- Gardło obrzęknięte, obrzęknięte;
- Ogólne osłabienie;
- Stolce są częste (w ciężkich przypadkach nawet 10-15 razy dziennie), obfite, wodniste, pieniste, cuchnące, żółtozielone lub mętne, białe;
- Słaby apetyt;
- Ból głowy.
- Podwyższona temperatura ciała.
Czas trwania i częstotliwość wymiotów zależą bezpośrednio od ciężkości choroby. W przypadku łagodnego przebiegu choroby wymioty mogą nie występować. Biegunka utrzymuje się do 5-7 dni.
Charakterystyczną cechą zakażenia rotawirusami jest łączne występowanie zajęcia przewodu pokarmowego i górnych dróg oddechowych. Objawy mogą obejmować:
- nieżyt nosa,
- zapalenie jamy nosowo-gardłowej i gardła,
- zapalenie migdałków.
Gorączka jest zwykle nieobecna. W przypadku ciężkiego przebiegu choroby gorączka może znacznie wzrosnąć.
Osobliwości przebiegu choroby u dzieci
Małe dzieci szybko stają się odwodnione z powodu utraty płynów, na co wskazują objawy rotawirusa, takie jak:
- senność,
- apatia,
- bladość skóry,
- suchość w ustach,
- siniaki wokół ust,
- tachykardia,
- brak oddawania moczu przez ponad 3 godziny,
- wymioty pojawiają się szybko, jeśli dzieci próbują pić płyny.
- Bardzo małe dzieci nie płaczą podczas płaczu.
- Dziecko nie poci się.
Jeśli wystąpią objawy odwodnienia, należy pilnie wezwać pogotowie. Znaczna utrata płynów jest śmiertelna, zwłaszcza w przypadku noworodków i niemowląt.
Specyfika przebiegu choroby w ciąży
U dorosłych (a kobiety w ciąży nie są tu wyjątkiem) zakażenie rotawirusami przebiega znacznie łagodniej niż u dzieci. Rotawirus nie powoduje uszkodzeń płodu i nie wpływa na przebieg ciąży.
U kobiet w ciąży może wystąpić osłabienie, zaburzenia dyspeptyczne (nudności, wymioty, częste wodniste stolce) i nieznaczne podwyższenie temperatury ciała. W cięższych przypadkach może wystąpić tachykardia, spadek ciśnienia tętniczego, ogólne osłabienie i odwodnienie.
Główne leczenie rotawirusów polega na wyeliminowaniu zatrucia, uzupełnieniu płynów i elektrolitów w organizmie. Dodatkowo na przywróceniu funkcji przewodu pokarmowego oraz stosowaniu oszczędnej diety.
Powikłania
W przypadku znacznego spadku odporności, nieterminowej pomocy lekarskiej i leczenia grypy jelitowej mogą wystąpić działania niepożądane rotawirusa:
- odwodnienie organizmu,
- rozwój bakteryjnej infekcji jelitowej.
Przy długotrwałej wysokiej gorączce (40 stopni i więcej) może dojść do uszkodzenia mózgu i układu nerwowego. W niezwykle rzadkich i szczególnie ciężkich przypadkach może dojść do choroby śmiertelnej.
Diagnoza
Badania laboratoryjne stanowią podstawę diagnostyki rotawirusów. Rotawirusy są izolowane z kału. Krew pacjenta jest badana pod kątem obecności określonych przeciwciał.
Laboratoryjne metody identyfikacji antygenu rotawirusów:
- Reakcja łańcuchowa polimerazy (PCR);
- Odczyn aglutynacji (PCR);
- Odczyn aglutynacji lateksowej (LAA);
- Oraz odczyn wiązania dopełniacza (CRC);
- Test immunoenzymatyczny ELISA (Enzyme-Linked Immunosorbent Assay).
W diagnostyce różnicowej rotawirusów uwzględnia się ostre zakażenia jelitowe o różnej etiologii, wywołane przez koronawirusy, astrowirusy, kaliciwirusy, adenowirusy jelitowe itp.
Leczenie
Dotychczas nie opracowano żadnego leczenia etiotropowego rotawirusów.
Główne zasady leczenia rotawirusów to:
- Dietoterapia (ograniczenie węglowodanów — owoców, warzyw, cukru, wykluczenie pokarmów przyczyniających się do powstawania gazów i procesów fermentacyjnych);
- Farmakoterapia (preparaty polienowe, środki adsorbujące i ściągające, leki przeciwgorączkowe);
- Utrzymanie równowagi wodno-solnej organizmu;
- Obfite picie i podawanie płynów dożylnie (w ciężkich przypadkach);
- Terapia detoksykacyjna.
Lekarz chorób zakaźnych może zalecić hospitalizację na podstawie danych klinicznych i epidemiologicznych.
Kontrola wyleczenia
Dzieci zakażone rotawirusem są monitorowane przez pediatrę i infekcjonistę dziecięcego,. Z kolei dorośli przez infekcjonistę przez miesiąc po wyzdrowieniu z codzienną kontrolą rytmu wypróżnień.
Jeśli rotawirusy nie zostaną wykryte po miesiącu od zachorowania, pacjenci powinni zostać przebadani na obecność antygenu wirusa.
Profilaktyka
Zapobieganie zakażeniom rotawirusowym polega na stosowaniu środków higienicznych zapobiegających wnikaniu wirusa drogą wodną, pokarmową i domową.
Zapobieganie rotawirusom obejmuje:
- Przestrzeganie zasad higieny;
- Picie i używanie wyłącznie czystej wody do celów domowych;
- Szczepienie przeciwko rotawirusom;
- Staranne mycie i obchodzenie się z żywnością.
W przypadku wystąpienia rotawirusa w grupie placówek dziecięcych kwarantanna jest podejmowana w ciągu 5 dni od odizolowania ostatniego pacjenta. Osoby mające kontakt z chorym powinny być obserwowane przez 7 dni.
Szczepienia
Szczepienie przeciwko rotawirusom chroni dziecko w sposób niezawodny przed zakażeniem rotawirusami. Szczepionka przeciw rotawirusom zawiera żywe osłabione rotawirusy, które nie mogą wywołać choroby u dziecka, ale indukują w organizmie wytwarzanie przeciwciał przeciwko zakażeniu rotawirusami i zapewniają niezawodną ochronę.
Szczepionka składa się z dwóch dawek. Pierwszą dawkę podaje się między 1,5 a 3 miesiącem życia, a drugą między 3 a 4 miesiącem życia.
Odporność na rotawirusy uzyskana w wyniku szczepienia utrzymuje się przez 3 do 4 lat.