Staw biodrowy umożliwia ruch nóg i działa jako amortyzator podczas chodzenia, biegania i skakania. Jest to staw kulisty, który składa się z panewki i głowy kości udowej.
Staw biodrowy jest budowany w 5 tygodniu rozwoju płodowego. Proces kształtowania się stawu jest zgodny z ewolucyjnym kształtowaniem się szkieletu. W pięciotygodniowym zarodku szkielet jest reprezentowany przez cięciwę i zgrubienie embrionalnej tkanki łącznej (mezenchyma). Stopniowo tworzą się modele kości chrzęstnej i powstają centra kostnienia. Pierwotne punkty kostnienia powstają w okresie płodowym, wtórne po urodzeniu, a dodatkowe w okresie dojrzewania.
Staw biodrowy w organizmie człowieka — funkcja i anatomia
Staw biodrowy obejmuje:
- Panewki;
- Głowa kości udowej.
Panewka ma kształt półksiężycowaty i jest utworzona z:
- kości biodrowej — 40%;
- kulszowej — 40%;
- łonowej — 20% panewki.
Panewka zawiera głowę kości udowej. Kształt stawu biodrowego jest miseczkowaty i wieloosiowy. Rotacja odbywa się w kierunku góra/dół w osi czołowej. Na boki w osi strzałkowej oraz do wewnątrz i na zewnątrz w ruchu okrężnym w osi pionowej.
U dorosłych staw biodrowy jest prostszy. Zbudowany z dwóch kości. Staw biodrowy posiada dodatkowe elementy, które zapewniają jego stabilność i ruchomość:
- Torebka stawowa, która składa się z dwóch warstw. Zewnętrznej, którą stanowi tkanka łączna (włóknista) oraz wewnętrznej, którą stanowi błona maziowa. Torebka jest przymocowana na obwodzie panewki i otacza szyjkę kości udowej.
- Warga stawowa jest obrzeżem chrząstki włóknistej, która przylega wokół brzegu dołu i powiększa jego powierzchnię. Powyżej wcięcia dołu czaszki warga tworzy wewnętrzne więzadło poprzeczne.
- Ciało tłuszczowe jest „poduszką” z tkanki tłuszczowej, która zajmuje dół panewki i łagodzi pionowe uderzenia głowy kości udowej.
- Wewnątrzstawowe więzadło głowy kości udowej. Jest pokryte osłonką maziową i jest poprzetykane naczyniami krwionośnymi dostarczającymi substancje odżywcze do tkanek. Więzadło rozpoczyna się od wcięcia stawowego i więzadła poprzecznego, przyczepiając się swoim wierzchołkiem do dołu głowy kości udowej.
Staw biodrowy wzmacniany jest również przez więzadła pozastawowe. 3 więzadła podłużne i 1 więzadło poboczne. A także przez mięśnie okołostawowe. Głowa i szyjka tworzą kąt z osią kości udowej, który nazywany jest kątem szyjkowo-diafizjologicznym.
Zwykle jest to 125°±5°. Jeśli kąt przekracza 130°, mamy do czynienia ze zwiększoną ruchomością w stawie biodrowym (pozycja koślawa). Jeśli jest mniejszy niż 120°, mamy do czynienia z ograniczeniem ruchomości w stawie (pozycja varus). Kształtowanie się kąta szyjkowo-diaphysealnego jest procesem dynamicznym. U dzieci wynosi on 150° i zmniejsza się wraz z wiekiem z powodu przebudowy artykulacji podczas chodzenia z obciążeniem.
Ruchomość stawu biodrowego zapewniają mięśnie, które podzielone są na 3 grupy:
- przednie;
- tylne;
- przyśrodkowe.
Kostnienie kości stawu biodrowego zostaje zakończone około 20 roku życia.
Główne choroby i urazy stawu biodrowego
W strukturze patologii ortopedycznych choroby i urazy stawu biodrowego stanowią 56,6% przypadków. Do głównych chorób stawu biodrowego należą:
- Koksartroza;
- Artretyzm;
- Zespół impijmentowy lub zespół udarowo-panewkowy;
- Aseptyczna martwica głowy kości udowej — choroba Keniga;
- Choroba Reitera;
- Choroba Bechterewa;
- Zapalenie błony maziowej stawów;
- Zapalenie kaletki maziowej;
- Uszkodzenia obrąbka stawowego;
- Cysty;
- Zakaźne zmiany kostne (gruźlica).
Urazy stawu biodrowego występują najczęściej w dzieciństwie i w starszym wieku — są to:
- Dysplazja stawów biodrowych;
- Zwichnięcie stawu;
- Złamanie szyjki kości udowej;
- Rwa udowa;
- Uraz wargi stawowej;
- Stłuczenie tkanki miękkiej kości udowej;
- Epiphysiolysis;
- Zapalenie mięśni.
Statystycznie częstość występowania schorzeń stawu biodrowego jest większa niż urazów, ponieważ staw ten jest dość stabilny, otoczony dużą masą mięśniową i podlega mniejszym obciążeniom niż np. staw kolanowy czy skokowy.
U kobiet choroba zwyrodnieniowa stawu biodrowego występuje częściej ze względu na budowę tego stawu. Z tego powodu, że u kobiet:
- Szersza miednica;
- Słabsze mięśnie przywodziciele;
- Płytsza głębokość panewki;
- Mniejsza wartość kątów szyjno-piersiowego i Viberga (kąt między osiami, z których jedna przechodzi przez punkt boczny górnej części kopuły panewki, a druga przez oś podłużną ciała).
Specyficzne dla płci cechy anatomiczne stawu powodują skręcanie kości. Prowadzi to do częstszego występowania złamań szyjki kości udowej i dysplastycznej koksartrozy.
U mężczyzn urazy stawu biodrowego występują częściej w związku z dużą aktywnością fizyczną.
U dzieci przeważnie obserwuje się wrodzone lub nabyte zwichnięcie stawu biodrowego. Jedyną chorobą wywołaną przez infekcję bakteryjną jest choroba Reitera. Najczęstszą chorobą stawu biodrowego jest choroba zwyrodnieniowa stawu. Jest ona spowodowana następującymi czynnikami:
- Zmiany dysplastyczne w stawie;
- Zniekształcenia koślawe lub koślawe szyjki kości udowej;
- Wrodzone zwichnięcie głowy kości udowej;
- Obrażenia o różnym stopniu złożoności;
- Choroby zapalne — gruźlica, zapalenie kości i szpiku kostnego.
Początkowe stadia choroby zwyrodnieniowej stawu biodrowego leczy się zachowawczo. Natomiast w późniejszych stadiach wykonuje się endoproteza stawu biodrowego (wymianę stawu biodrowego).
Wszystkie przyczyny patologii stawu biodrowego można warunkowo połączyć w kilka grup:
- Genetyczne — płeć żeńska, mutacje w genie odpowiedzialnym za syntezę kolagenu, dziedziczne choroby kości i stawów, przynależność do określonej grupy etnicznej.
- Choroby ogólnoustrojowe, w których nieprawidłowości w obrębie stawu biodrowego są tylko objawami — reumatyzm, kolagenozy, alergie, podagra, otyłość.
- Inwolucyjne — zmiany związane z wiekiem.
- Zaburzenia równowagi hormonalnej.
- Ekstremalne wpływy zewnętrzne — warunki pracy, środowisko, aktywność sportowa, urazy (w tym skutki zabiegów chirurgicznych), nawyki żywieniowe itp.
Różnorodność nosologiczna prowadzi do różnych manifestacji zwyrodnienia stawu biodrowego.
Kiedy należy zgłosić się do lekarza i do jakiego specjalisty?
Głównym objawem sygnalizującym stan patologiczny struktur stawu biodrowego jest zespół bólowy. Ból może być tępy, ostry, umiarkowany lub silny i może być napromieniany na kość krzyżową, pachwinę i kolano, w zależności od patologii i zakresu uszkodzenia stawu.
Inne objawy obejmują:
- Ograniczenie ruchomości stawu biodrowego;
- Obrzęk i opuchlizna;
- Zaczerwienienie i miejscowa gorączka;
- Trudności w poruszaniu się bez wsparcia;
- Efekty dźwiękowe — staw „klika”, piszczy, „ślizga się”;
- Zapalenie tkanki miękkiej, głowy kości udowej.
W przypadku wystąpienia jednego lub więcej objawów należy skonsultować się z lekarzem. Może to być chirurg ortopeda, reumatolog, osteopata, traumatolog lub neurolog.
Diagnostyka kliniczna — RTG, USG, tomografia
Tylko lekarz może postawić właściwą diagnozę. Do badania stanu biodra stosuje się następujące metody diagnostyczne:
- Badanie fizykalne, badanie palpacyjne;
- Testy warunków skrajnych;
- PSA
- Badania krwi i moczu;
- RTG, USG, rezonans, tomografia;
- Artrografia.
Mimo że zdjęcia rentgenowskie są nadal najczęściej stosowanym badaniem, żadna z powyższych metod nie daje pełnego obrazu przyczyny choroby. A także stanu wszystkich elementów i tkanek stawu biodrowego oraz jego funkcji. Z reguły lekarz stosuje kompleksową diagnostykę.
Na podstawie wyników badań specjalista zaleca leczenie — zachowawcze lub operacyjne. Jeśli uszkodzenie jest nieodwracalne, staw jest wymieniany. Leczenie chirurgiczne wymaga wysoko wykwalifikowanych lekarzy. Dlatego ważne jest, aby odpowiedzialnie wybrać specjalistę i klinikę.
Kiedy może być konieczna endoproteza stawu?
Głównymi wskazaniami do wykonania endoprotezy stawu biodrowego są: choroba zwyrodnieniowa stawu biodrowego (coxarthritis), złamanie szyjki kości udowej oraz aseptyczna martwica głowy kości udowej.
W chorobie zwyrodnieniowej stawów dochodzi do zmian zwyrodnieniowych w chrząstce stawowej, co ostatecznie prowadzi do jej zużycia. Wokół stawu tworzą się kostne wyrośla (osteofity).
W wyniku zużycia chrząstki, zmniejszenia jej grubości, znacznego zmniejszenia gładkości i zmiany kształtu powierzchni stawowych. Zwiększa się tarcie w stawie, co prowadzi do dolegliwości bólowych i postępującego upośledzenia ruchomości w stawie.
Co to jest artroskopia stawu biodrowego?
Artroskopia biodra jest zabiegiem chirurgicznym, który można określić jako interwencję przez dziurkę od klucza. Artroskop to urządzenie ze specjalną optyką i specjalnym światłem, za pomocą którego chirurg może zarówno diagnozować, jak i leczyć.
Obecnie artroskopia biodra jest coraz częściej stosowana nie tylko na głębokich stawach takich jak biodrowy, ale również na stawie skokowym czy barkowym.
Zaletą artroskopii biodra jest mniejsze nacięcie, a co za tym idzie mniejsze uszkodzenie tkanek miękkich, co jest szczególnie widoczne w okresie pooperacyjnym. Rezultatem artroskopii biodra jest znaczne zmniejszenie bólu w biodrze i pachwinie.