Szczawiany wapnia to substancje naturalnie występujące w spożywanych produktach. Ich podwyższony poziom w moczu może świadczyć o rozwijającej się chorobie, jaką jest kamica. W jakich produktach znajduje się najwięcej szczawianów oraz jakie skutki zdrowotne może przynieść ich nadmierne spożycie?
Czym są szczawiany wapnia w moczu?
Szczawiany wapnia to substancje chemiczne, które porównywane są wyglądem do małych kryształów. Najczęściej są wykrywane w moczu podczas rutynowego badania. Nadmierna ilość szczawianów w moczu może skutkować wystąpieniem kamicy nerkowej.
Do najczęstszych objawów kamicy należy silny ból w okolicy lędźwiowej, który promieniuje w kierunku pęcherza. Bólowi mogą towarzyszyć nudności oraz wzdęcia. W zdrowym organizmie szczawiany występują w niedużej ilości niezagrażającej zdrowiu. Niektóre spożywane produkty spożywcze, w znaczny sposób mogą przyczynić się do zwiększenia ich ilości w moczu. Szczawiany, które nie ulegną rozpuszczeniu, wytrącają osad, który może doprowadzić do wystąpienia kamieni nerkowych oraz kamieni występujących w innym fragmencie dróg moczowych.
Jaka jest norma ilości szczawianów wapnia?
Według wielu opracowań naukowych dzienna norma szczawianów wapnia powinna wynosić od 10 do 35 mg/dobę. Ilość wydalanych szczawianów określa się na podstawie dobowej zbiórki moczu. Dawka wydalanego wapnia wraz z moczem jest różna dla kobiet i mężczyzn. W przypadku kobiet wynosi około 250 mg/dobę, a u mężczyzn nie więcej niż 300 mg/dobę.
Podwyższony poziom szczawianów świadczy o wielu różnych możliwych schorzeniach. Najczęściej jednak jest to kamica nerkowa. Występuje ona głównie u mężczyzn, jednak może również dotknąć kobiet oraz dzieci. W przypadku dzieci podwyższony poziom świadczy o hiperkalciurii.
To nic innego jak choroba polegająca na wydalaniu wraz z moczem zbyt dużej ilości wapnia. Wyróżnia się dwa rodzaje tego schorzenia, mianowicie pierwotną oraz wtórną. hiperkalciuria pierwotna występuje wtedy, gdy organizm w wyniku wad genetycznych wydala zbyt dużą ilość jonów wapnia. Wtórna spowodowana jest przeważnie chorobami jelit oraz nieodpowiednią dietą. Zła dieta u dziecka bogata w sól, węglowodany oraz białka, a uboga w potas i fosforany to najczęstsza przyczyna wystąpienia przypadłości. Jedną z chorób, która może przyczynić się do wystąpienia hiperkalciurii, jest cukrzyca. Ponadto witamina D może odpowiadać za nadmierne wchłanianie wapnia.
Szczawiany wapnia w moczu — jak powstają?
Wytrącanie kryształków szczawianu wapnia w moczu powodują dwa czynniki. Przede wszystkim nadmierne spożycie produktów obfitujących w szczawiany przy obecności bodźców sprzyjających krystalizacji. Należy do nich kwaśne pH, zbyt duża podaż wapnia, cytrynianów, magnezu i mukopolisacharydów. Czynnikiem, który towarzyszy nadmiernemu stężeniu szczawianów jest zbyt wysoka ilość wapnia w moczu. Kamica nerkowa dotyczy aż 5% populacji.
Zapobieganie nawrotom kamicy wapniowej
Liczne szczawiany wykryte w moczu są spowodowane dietą, w której zawarta jest zbyt duża ilość produktów bogatych w szczawiany. Wśród nich wyróżnia się przede wszystkim szpinak, kapustę, rabarbar, cytrusy, herbatę, kakao i alkohol. Początkowo szczawiany w moczu nie powodują żadnych bolesnych i odczuwalnych dolegliwości. Dopiero w przypadku powiększenia się kamieni i podczas ich przemieszczania w drogach moczowych, dochodzi do kolki nerwowej, która objawia się ostrym bólem. Innym objawem jest gorączka i wymioty.
Gdy mocz zmieni barwę ze słomkowej na ciemny, brunatny, a w wynikach badań odnotuje się podwyższone stężenie kryształków szczawianu, pacjent może cierpieć na chorobę nerek. Aby zapobiegać występowaniu i nawracaniu kamicy wapniowej, należy zadbać o poprawną dietę, eliminującą wszystkie szkodliwe produkty. Jest to najważniejszy krok do poprawy jakości zdrowia. Dobrze skomponowana dieta zapobiega krystalizacji szczawianów. Gdy w badaniu zostaną wykryte szczawiany, należy niezwłocznie zgłosić się do specjalisty. Wykona on szereg badań diagnostycznych takich jak np. USG układu moczowego.
W sytuacji, kiedy wystąpi bolesna kolka, należy spożyć środek rozkurczowy taki jak No-Spa oraz przeciwbólowy. Pomocna może okazać się poduszka elektryczna bądź termofor.
Badanie szczawianów w moczu polega na dobowej zbiórce moczu. Zbyt wysoki poziom szczawianów wapnia może przyczyniać się również do ciągłego parcia na mocz. Zwiększona zawartość szczawianów może towarzyszyć takim chorobom jak dna moczanowa i reumatoidalne zapalenie stawów.
Dieta przy wykryciu licznych szczawianów wapnia w moczu
Gdy badanie pozwoliło na wykrycie zbyt wysokiego poziomu szczawianów wapnia, konieczne jest przypatrzenie się swojemu jadłospisowi. W głównej mierze to jedzenie i jego jakość odpowiedzialne jest za występowanie zbyt dużej ilości szczawianów wapnia.
Jeżeli norma szczawianów wapnia jest przekroczona, a sami nie potrafimy przekształcić diety, warto zgłosić się do sprawdzonego dietetyka. Kluczowe jest również prawidłowe nawodnienie organizmu. Idealnie w tym celu sprawdzi się spożywanie niegazowanej wody mineralnej oraz naparu z pokrzywy, który działa moczopędnie. Pokrzywa dodatkowo wspiera pracę nerek.
Aby dieta była skuteczna i powodowała obniżenie do normy szczawianów wapnia, posiłki należy spożywać regularnie. Jak w większości diet redukcyjnych czy prozdrowotnych, zaleca się spożywanie 5 mniejszych posiłków, zamiast 3 obfitych. Nie powinno się jadać w pośpiechu. Ostatni posiłek należy spożywać około 3 godziny przed snem. Regularność posiłków dodatkowo poprawia koncentrację oraz oddziałuje pozytywnie na metabolizm. Wpływa to również dobrze na proces odchudzania.
Jak prawidłowo gotować?
Zalecaną techniką kulinarną jest gotowanie oraz pieczenie w piekarniku bez użycia tłuszczu, na przykład przy pomocy pergaminu. Świetnie sprawdza się również gotowanie na parze i duszenie. Smażenie w głębokim tłuszczu jest kategorycznie zabronione. Zdrowy tłuszcz najlepiej dodawać do już gotowych potraw, na przykład skrapiając ulubioną sałatkę warzywną olejem bogatym w niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe.
Szczególnie rekomendowane oleje to olej rzepakowy tłoczony na zimno, dobra gatunkowo oliwa z oliwek, olej lniany oraz olej słonecznikowy. Nie należy natomiast włączać w jadłospis smalcu, słoniny, boczku i śmietan z dużą zawartością procentową tłuszczu.
W jadłospisie osoby, u której występuje zbyt duża ilość szczawianów wapnia, nie może zabraknąć błonnika. Występuje on głównie w pełnoziarnistych makaronach, pieczywie, ryżu, ale także w warzywach i owocach w postaci surowej.
Konieczne jest zredukowanie ilości spożywanej soli. Mowa tu nie tylko o soli dodawanej samodzielnie do potraw, ale także tej, która występuje w gotowych produktach. Wystrzegać należy się również bardzo niezdrowej przyprawy, jaką jest glutaminian sodu. Spożycie soli nie powinno przekraczać dziennie 5 gramów, czyli jednej łyżeczki.
Zamiast soli kuchennej, dania można doprawiać ziołami oraz mieszankami ziół, które znacząco mogą polepszyć smak potraw i nadać im zupełnie nowego charakteru. Doskonale sprawdzą się również zioła takie jak majeranek, koperek i zielona pietruszka. Ograniczyć trzeba również vegetę, ocet, musztardę oraz czarny pieprz.
Po jakie owoce i warzywa warto sięgać?
Po wykryciu licznych szczawianów w diecie nie może zabraknąć warzyw i owoców, które oprócz dużej zawartości witamin i minerałów, mają mało kalorii i sycą na długo. Zapobiega to podjadaniu między posiłkami i minimalizuje ryzyko tycia.
Wśród zalecanych warzyw znajdują się:
- Bakłażany,
- Brokuły,
- Kalafior,
- Pieczarki,
- Ogórki,
- Papryka,
- Buraki,
- Brukselka,
- Dynia,
- Kabaczki,
- Szparagi,
- Brukiew,
- Kalarepa.
Polecane owoce w jadłospisie osoby borykającej się z problemem zbyt dużej ilości szczawianów to:
- Wiśnie,
- Czereśnie,
- Maliny,
- Arbuz,
- Kiwi,
- Ananas,
- Morele,
- Nektarynki,
- Gruszki,
- Jabłka,
- Granat,
- Melon,
- Brzoskwinie.
Jak widać, wykrycie licznych szczawianów w moczu nie oznacza rezygnacji ze swoich ulubionych dań. Posiłki mogą być komponowane z sezonowych warzyw i owoców, które cechują się wyrazistym smakiem i aromatem.
Co należy wykluczyć?
Z jadłospisu należy wykluczyć takie warzywa i owoce, które mają wpływ na podnoszenie poziomu szczawianów. To niektóre z nich:
- Szpinak,
- Szczaw,
- Kakao i czekolada,
- Mocna, czarna herbata oraz kawa,
- Suszone figi,
- Truskawki,
- Kiszonki, na przykład ogórki kiszone i kapusta kiszona,
- Rabarbar,
Warto pamiętać, że spożywanie cukru może prowadzić do powstawania kwasu szczawiowego w organizmie, nawet u zdrowego człowieka. Z tego względu, z menu warto również wykluczyć produkty spożywcze obfitujące w duże ilości cukrów prostych.
Jeżeli chodzi o nabiał i mleko, ich spożycie powinno być ograniczone. Nie należy rezygnować z nich całkowicie, gdyż zawierają spore ilości białka. W przypadku, gdy u pacjenta w parze z kamicą idzie otyłość, tłuste przetwory mleczne powinny być zastąpione tymi chudszymi.
Przykładowy jadłospis dwudniowy przy zbyt dużym poziomie szczawianów
Dzień pierwszy
Śniadanie: Kanapki na pieczywie graham, cienka warstwa masła, chuda polędwica drobiowa, plastry świeżego ogórka szklarniowego. Do picia napar z pokrzywy.
II śniadanie: Mix świeżych sałat z lekkim dipem na bazie oliwy z oliwek z ziołami, podany z pomidorkami koktajlowymi, papryką oraz ogórkiem. Kromka pieczywa pełnoziarnistego.
Obiad: Kasza pęczak pełnoziarnista, kurczak pieczony w pergaminie z ziołami, surówka z marchewki i jabłka.
Podwieczorek: Koktajl owocowy z malin, jabłka i selera naciowego.
Kolacja: Zupa krem z dyni gotowana na wywarze warzywnym. Podana z kleksem jogurtu greckiego oraz pestkami dyni.
Dzień drugi
Śniadanie: Płatki owsiane gotowane na mleku ryżowym, świeże maliny, banan, cynamon
II śniadanie: Kanapka na pieczywie pełnoziarnistym, ser żółty, pomidor, odrobina masła.
Obiad: Tortilla orkiszowa z sałatą, świeżym pomidorem, ogórkiem, papryką i grillowanym tofu bez tłuszczu. Lekki dip na bazie jogurtu naturalnego i świeżego koperku. Do picia napar z pokrzywy.
Podwieczorek: Zupa krem z kalafiora gotowana na wywarze warzywnym. Podana z pełnoziarnistymi grzankami i koperkiem.
Kolacja: Kanapki na pieczywie pełnoziarnistym podane z konfiturą owocową i chudym twarogiem. Do picia napar z pokrzywy.
Należy zwrócić uwagę na to, by dania były przygotowywane ze świeżych produktów. Należy pamiętać o regularności spożywania posiłków, by dostarczać przez cały dzień organizmowi odpowiednią dawkę energii, by mógł on prawidłowo funkcjonować.