Gruczoł Bartholina to ważna część zewnętrznego układu płciowego kobiet. Jego rolą jest nawilżanie wejścia do pochwy, co umożliwia odbycie stosunku. Niestety narząd ten, mimo iż tak istotny w odczuwaniu przyjemności, może także być źródłem bólu i nie lada problemu. Ma to miejsce, gdy kanaliki gruczołu zostają zaczopowane przez produkowaną wydzielinę. Tworzy się wtedy torbiel lub ropniak. Takiego stanu nie należy lekceważyć. Wymagana jest wówczas konsultacja z lekarzem, gdyż powikłania od guza zastoinowego mogą być bardzo poważne. Nieleczona torbiel Bartholina może m.in. prowadzić do zapalenia miednicy mniejszej.
Gruczoł Bartholiniego
Problem torbieli dotyczy najczęściej kobiet między 20. a 40. rokiem życia. Przede wszystkim te aktywne seksualnie. Szacuje się, że 2% kobiet w którymś momencie swojego życia zmierzy się ze stanem zapalnym w obrębie sromu. Czynnikiem zwiększającym ryzyko powstania zmiany patologicznej jest zaburzona flora bakteryjna pochwy. Tkanki gruczołu Bartolina zanikają u kobiet wraz z wiekiem.
W klasyfikacji ICD-10 choroby gruczołu przedsionkowego większego widnieją jako rozpoznania pod oznaczeniem N75. Wyróżnia się wśród nich: torbiel (N75.0), ropień (N75.1), inne choroby (N75.8) oraz chorobę nieokreśloną (N75.9). Zmianom patologicznym w zakresie sromu najczęściej towarzyszy stan zapalny. Wyjątkiem jest torbiel. Leczenie gruczołu Bartholina odbywa się najczęściej poprzez marsupializację lub usunięcie torbieli.
Gruczoł Bartholina — gdzie się znajduje i jaka jest jego rola?
Gruczoł Bartholina, inaczej zwany gruczołem przedsionkowym większym, zlokalizowany jest na wargach sromowych większych. Kształtem i rozmiarem gruczoł bartoliniego przypomina ziarnko fasoli. Nazwę swoją zawdzięcza odkrywcy — Casparowi Bartholiniemu, który jako pierwszy opisał ten narząd żeński w XVIII wieku.
Gruczoł bartoliniego ma postać niewielkich rozmiarów grudki łatwo wyczuwalnej pod palcami. Jest odpowiedzialny za produkcję śluzu nawilżającego wejście do pochwy. Tym samym odgrywa istotną rolę w sytuacjach podniecenia seksualnego. Jego odpowiednikiem u mężczyzn są gruczoły Cowpera. Kanaliki gruczołu Bartholina mają długość około 20 milimetrów. Ich ujście znajduje się symetrycznie po obu stronach warg sromowych. Ich przytkanie nie jest rzadką przypadłością i nie musi być bolesne, czy dokuczliwe. Problem pojawia się, dopiero gdy torbiel samoistnie nie opróżnia się lub gdy dochodzi do zakażenia nagromadzonej wydzieliny.
Jak i dlaczego powstają torbiele gruczołu bartoliniego?
Torbiel oraz ropień są najczęstszymi zmianami chorobowymi, dotyczącymi gruczołu Bartholina. W obu przypadkach dochodzi do zatkania ujścia kanalików śluzowych. Przyczyną zaczopowania mogą być zarówno bakterie, jak i nagromadzenie komórek nabłonkowych. Zmiana patologiczna najczęściej dotyczy jednej strony narządu. Jeżeli śluz, z powodu braku ujścia, nagromadzi się w kanaliku, powstaje torbiel. Może być ona małych rozmiarów i zazwyczaj jest bezbolesna. Zmiana taka może ujść uwadze kobiety, której dotyczy.
Torbiel jest zmianą bez stanu zapalnego. Natomiast torbiel zakażoną przez bakterie nazywa się ropniem. Ropień pochwy to zmiana znacznie bardziej poważna. Zakażenie może być wywołane m.in. gronkowcem, paciorkowcem, dwoinką rzeżączki, bakterią chlamydii, pałeczką E-coli. Innymi słowy, wszystkimi drobnoustrojami, które mogą znaleźć się w okolicach dróg rodnych. W przeciwieństwie do torbieli, w przypadku ropnia pochwy, mamy do czynienia z zaczerwieniem oraz bólem. Może także pojawić się obrzęk w zakresie sromu. Z tego powodu, w przypadku wykrycia torbieli, nie należy ich lekceważyć. Szybka interwencja lekarza może zapobiec ich przeobrażeniu w ropień pochwy.
Guz Bartoliniego może pojawić się także wskutek zachorowania na rzeżączkę.
Zapalenie gruczołu bartholina – objawy
Niewielkie torbiele sromu nie są wyczuwalne przez pacjentkę. Dodatkowo zmiany niezapalne mogą nie dawać żadnych objawów w postaci bólu, zaczerwienienia czy dyskomfortu. Tym samym ich obecność może pozostać niewykryta. W takim należy wykonać badanie ginekologiczne. Specjalista za pomocą wziernikowania jest w stanie stwierdzić lub wykluczyć obecność torbieli bartoliniego. W przypadku większych zmian (osiągających nawet rozmiary kurzego jajka) torbiele będą wyczuwalne pod palcami. Mniejsze torbiele mogą wchłonąć się samoistnie, nie pozostawiając żadnych komplikacji. Większe zaś mogą wymagać interwencji chirurgicznej. Każda wykryta torbiel warta jest jednak skonsultowania z lekarzem, w celu zminimalizowania ryzyka jej zakażenia.
Rozpoznawanie torbieli na gruczole Bartholina i ropnia pochwy
Inaczej sprawa wygląda z ropieniem pochwy. Ze względu na dokuczliwe objawy, zazwyczaj nie uchodzi on uwadze pacjentki. Towarzyszy mu zaczerwienienie, obrzęk oraz ból, który może się nasilać podczas siedzenia lub chodzenia. Co więcej, majac ropień pochwy, może pojawić się gorączka oraz ogólne osłabienie. Z tego powodu kobiety dotknięte ropmniem pochwy zazwyczaj bardzo szybko szukają pomocy u specjalisty. Potwierdzenie istnienia ropnia także odbywa się w drodze wziernikowania. Tak poważne zmiany chorobowe w zakresie sromu, jak ropień pochwy, wymagają szybkiego leczenia specjalistycznego.
Niekiedy przeprowadza się dodatkowo badanie posiewowe. Wydzielinę z ropniaka Bartoliniego umieszcza się na szalce ze specjalną odżywką. Tak przygotowaną próbkę umieszcza się w cieplarkach. Następnie obserwuje się namnażanie drobnoustrojów i je identyfikuje. Dzięki temu możliwe jest dobranie farmakoterapii pod kątem konkretnego szczepu bakteryjnego.
W przypadku zgrubienia na wargach sromowych należy także niezwłocznie wykonać badanie w celu wykluczenia zmian nowotworowych. To czy guz jest torbielą, czy guzem litym powinno wykazać badanie ultrasonograficzne. Natomiast dokładny charakter zmiany patologicznej określa dopiero badania histopatologiczne pobranego wycinka tkanki.
Nie wskazane jest także dokonywanie diagnozy we własnym zakresie. Zdjęcia oraz opisy przypadków dostępne w internecie mogą jedynie służyć jako wskazówka, źródło pierwszej informacji. Nie zastąpią one jednak opieki profesjonalisty. Natomiast konsekwencje niewłaściwej autodiagnozy mogą być bardzo poważne.
W jaki sposób należy leczyć torbiel? Jak wygląda usuwanie torbieli gruczołu?
Sposób usunięcia torbieli zależy przede wszystkim od stopnia zaawansowania zmiany chorobowej.
Gdy guzek jest niewielkich rozmiarów i nie występują żadne dokuczliwe objawy, pacjentkę można objąć jedynie leczeniem farmakologicznym. Stosowanie antybiotyków jest wskazane, gdy przyczyną stanu zapalnego są gonokoki. Podczas zażywania leków, należy stale kontrolować stan torbieli.
Jeśli nieprzyjemne objawy są słabo nasilone, kurację farmakologiczną można wesprzeć leczeniem domowymi sposobami. W dalszym ciągu zmiana zastoinowa winna być pod ciągłą obserwacją. Gdy ropień nie oczyści się lub pojawi się stan zapalny, trzeba niezwłocznie udać się do lekarza.
Ponadto przy istnieniu każdego guza Bartoliniego należy wykluczyć możliwy rozwój rzadkiego raka tego gruczołu.
Niektóre torbiele Bartoliniego pękają samoistnie. Wskazane wtedy jest sprawdzenie, czy ropniak oczyścił się w całości. Ponadto należy reagować, jeżeli stan zapalny w pełni nie ustąpi.
Leczenie chirurgiczne zapalenia gruczołu bartoliniego staje się konieczne, gdy ropnie pochwy nie ustępują. Najczęściej przeprowadzane zabiegi to wyłuszczanie torbieli gruczołu oraz marsupializacja.
Metody chirurgicznego usuwania torbieli i leczenia gruczołu bartoliniego
Pierwsza z metod usuwania sporych rozmiarów torbieli polega na jej wyłuszczeniu w całości, wraz z zawartością. Po oczyszczeniu torbieli zaszywa się pozostałą na jej miejscu lożę. Zabieg wykonuje się w znieczuleniu ogólnym i trwa on jedynie 30 minut. Pacjentka jednak może spędzić w szpitalu aż do tygodnia. Srom jest bowiem mocno unerwiony i gojenie ran przebiega boleśnie. Ponadto w wyniku silnego ukrwienia miejsc intymnych w miejscu zabiegu mogą pojawiać się krwiaki. Na 2 tygodnie przed planowaną operacją zaleca się odstawienie leków rozrzedzających krew. Ma to na celu zapobiegnięcie wystąpienia krwotoków w trakcie operacji. Do tych leków należy zaliczyć np. leki z aspiryną i jej pochodnymi, leki przeciwkaszlowe i leki przeciwgrypowe.
Niekiedy konieczne jest usunięcie całego ropnia, nawet wraz z fragmentem otaczającej skóry. Zabieg kosztuje od kilkuset do kilku tysięcy złotych. Jest on możliwy do wykonania w wielu miastach w Polsce, m.in. w Warszawie. Pacjentkom zaleca się wstrzymanie intensywnej aktywności fizycznej na czas 2 tygodni po operacji.
Marsupializacja lub usunięcie torbieli
Zabieg marsupializacji lub usunięcie torbieli odbywa się przy znieczuleniu miejscowym lub krótkoterminowym znieczuleniu ogólnym. Polega on na nacięciu ropnia gruczołu i oczyszczenia jego wnętrza. Ponadto dokonuje się poszerzenia ujścia kanalika. Następuje to w wyniku doszycia ścianki gruczołu do skóry przy obrzeżu pochwy. Zwiększenie światła ujścia zmniejsza ryzyko nawrotu zaczopowań w przyszłości. Jest to istotne przede wszystkim, gdy torbiele sromu już wcześniej nawracały.
Zabieg marsupializacji także trwa około pół godziny i znajduje się w tym samym przedziale cenowym. Jednak zazwyczaj kobiety jeszcze tego samego dnia mogą opuścić szpital. Po operacji zalecane jest szczególne zadbanie o higienę okolic intymnych. Tym samym sugeruje się m.in. używanie podpasek zamiast tamponów oraz powstrzymanie od współżycia na czas sugerowany przez lekarza. Korzystne jest także wybieranie prysznica zamiast wanny i stosowanie nasiadówek ziołowych. Wszystko to ma na celu zmniejszenie ryzyka zakażenia rany.
Usunięciu ropniaka może towarzyszyć pobranie próbki płynu z jego wnętrza. Rozpoznanie szczepu bakterii będącego przyczyną stanu zapalnego umożliwia dobranie odpowiedniej kuracji antybiotykowej.
Usunięcie torbieli gruczołu bartoliniego
Cewnik do drenażu jest najnowszą metodą leczenia gruczołu Bartholina. Jest to zabieg mało inwazyjny, dokonywany na znieczuleniu miejscowym. Ponadto pacjentki mogą bezpośrednio po skończonym zabiegu wrócić do pełni aktywności życiowej. Metoda ta w dużym stopniu zapobiega także nawrotom ropni pochwy. Stosowany w tym zabiegu cewnik jest wyposażony w silikonowy balonik.
Zarówno poprawnie przeprowadzony zabieg chirurgiczny, jak i odpowiednio dobrane leczenie farmakologiczne, skutkują ustąpieniem uciążliwych objawów. Ponadto zapobiegają one rozwojowi groźnych powikłań.
Działania specjalisty można także wspierać w zaciszu domowym. Wskazane jest stosowanie wszelkich metod zapobiegania infekcjom i łagodzeniu stanów zapalnych. Skutecznym sposobem usuwania torbieli może być gorącą kąpiel. Niekiedy kanalik ropny może odblokować się wskutek ogrzania go ciepłym strumieniem wody lub termoforem. Ponadto wskazane jest stosowanie okładów z preparatów zawierających octanowinian glinu. Jest on obecny np. w żelu Altacet czy płynie Burowa. Innym sposobem wsparcia walki z ropniakiem są okłady z płynu galmanowego lub oczaru. Korzystne działanie wykazuje także rumianek, nadmanganian potasu, a także gotowe mieszanki ziołowe np. Vagosan.
Czy można zapobiec powstaniu torbieli?
Nie istnieją niezawodne metody zapobiegania powstawaniu torbieli lub ropni. Można jednak zmniejszyć ryzyko rozwoju zapalenia gruczołu Bartoliniego poprzez zadbanie o odpowiednią higienę intymną. Podstawą jest regularna zmiana bielizny, a także stosowanie w miarę możliwości materiałów przewiewnych, bawełnianych.
Dodatkowo warto pamiętać o podmywaniu po każdej wizycie w toalecie oraz o stosowaniu podpasek dobrej jakości. Mycia należy dokonywać za pomocą ręki. Stosowanie gąbki czy myjki zwiększa bowiem ryzyko rozwoju oraz przenoszenia bakterii.
Wśród podstawowych zasad należy także wspomnieć stosowanie płynu do higieny intymnej. Najlepiej, gdy kosmetyk taki zawiera w składzie pałeczki kwasu mlekowego. Pomagają one w utrzymaniu optymalnej flory bakteryjnej pochwy. Homeostazę bakteryjną można także wspierać za pomocą preparatów doustnych z kulturami bakterii.
Ponadto, warto od czasu do czasu zrobić tzw. nasiadówkę z szałwii. Dzięki swoim właściwością potrafi zwalczać wirusy, grzyby, bakterie oraz zmniejszać stan zapalny. Można samodzielnie wykonać napary ze świeży ziół, jak i skorzystać z gotowych preparatów dostępnych w aptece. Stosowanie szałwii nie jest jednak wskazane dla kobiet w ciąży oraz kobiet karmiących. Nasiadówki także odradzane są podczas menstruacji. Ograniczeniu rozwoju zakażeń sprzyja ponadto stosowanie prezerwatyw. Zalecenie to dotyczy przede wszystkim kobiet mających więcej niż jednego partnera.
Niestety, przypadłość, jaką jest zapalenie gruczołu przedsionkowego większego, ma tendencję do nawrotów.
Podsumowanie
Torbiel na gruczole Bartholina nie jest rzadką przypadłością i nie musi być źródłem paniki. Przy wykryciu guzka istotna jest przede wszystkim jego obserwacja oraz zachowanie odpowiedniej higieny. Gdy w zmianie zastoinowej pojawi się stan zapalny, konieczna jest wizyta u lekarza. Mniejsze torbiele oraz ropniaki Bartolego można usunąć domowymi sposobami (np. stosując gorącą kąpiel). Przy zmianach większych lub nieustępujących, konieczne okazuje się przeprowadzenie zabiegu chirurgicznego. Do zabiegów wykonywanych w celu usunięcia torbieli należą wyłuszczanie oraz marsupializacja. Najnowszą metodą leczenia guzów bartoliniego jest stosowanie cewnika do drenażu.