Wirusowe zapalenie wątroby (WZW, ang. viral hepatitis) to stan zapalny wątroby spowodowany infekcją wirusową. Występuje jako choroba przewlekła. Utrzymuje się w organizmie przez dłuższy czas. Postać ostra natomiast daje błyskawiczne objawy.
WZW u człowieka wywoływane jest przede wszystkim przez jeden z pięciu niespokrewnionych ze sobą wirusów zapalenia wątroby (HAV, HBV, HCV, HDV lub HEV). A także inne wirusy, które wywołują stan zapalny wątroby jako jeden z objawów zakażenia:
- Cytomegalowirus,
- Wirus Epsteina-Barr,
- Flawiwirus żółtej febry
- Wirus opryszczki.
W związku z tym, że wirusowe zapalenie wątroby wywołane przez inne wirusy jest w rzeczywistości pięcioma różnymi chorobami, ten artykuł wydzieli przyczyny, objawy i leczenie poszczególnych stanów chorobowych.
Diagnostyka wirusowych zapaleń wątroby związana jest z badaniem krwi na obecność cząsteczek wirusa. W poważniejszych przypadkach obejmuje również rezonans magnetyczny i biopsję wątroby.
Wirusowe zapalenie wątroby typu A
Przyczyny
WZW typu A wywoływane jest przez Hepatovirus A (HAV). Najczęstszą przyczyną zarażenia się HAV jest spożycie wody lub pokarmu, w których znajdują się zanieczyszczenia pochodzące z fekaliów osób zakażonych.
HAV nie rozprzestrzenia się drogą kropelkową. Oznacza to, że nie można się zarazić poprzez kichanie czy kaszel osoby chorej. Ponadto, źródłem HAV mogą być skorupiaki żyjące w wodzie zanieczyszczonej ściekami. Należy pamiętać, że wirus HAV przenosi się również przez stosunki seksualne. Diagnozę stawia się po przebadaniu krwi żylnej pacjenta na obecność wirusa HAV.
Do podstawowych czynników ryzyka związanych z zapadalnością na WZW typu A należą:
- Podróże w miejsca, w których WZW typu A jest powszechne,
- Praca z dziećmi, które dopiero uczą się zasad higieny,
- Dzielenie mieszkania z osobą zarażoną wirusem HAV,
- Stosunek seksualny z osobą zarażoną wirusem HAV,
- Zarażenie wirusem HIV,
- Bezdomność,
- Chorowanie na jedną z chorób związanych z krzepliwością krwi, np. hemofilię,
- Zażywanie narkotyków (nie tylko wstrzykiwanych w żyłę).
Objawy
Symptomy wirusowego zapalenia wątroby typu A pojawiają się nawet kilka tygodni po zarażeniu. Należy jednak pamiętać, że nie wszyscy chorzy je wykazują. Do najbardziej powszechnych objawów WZW typu A należą:
- Zmęczenie,
- Nagłe mdłości z wymiotami,
- Bóle brzucha, szczególnie umiejscowione po prawej stronie, tuż pod żebrami,
- Utrata apetytu,
- Niska gorączka,
- Ciemna barwa moczu,
- Bóle stawów,
- Żółtaczka, szczególnie występująca na skórze oraz zażółcenie białek oczu,
- Intensywne swędzenie.
Leczenie i prewencja
Nie istnieje konkretna terapia na WZW typu A. Organizm człowieka jest w stanie samodzielnie poradzić sobie z wirusem. W większości przypadków wątroba odbuduje się w ciągu sześciu miesięcy po oczyszczeniu organizmu z cząsteczek wirusa.
W przypadku potwierdzenia zakażenia wirusem HAV lekarz może zalecić odpoczynek oraz przepisać leki, które mają zapobiec mdłościom. Należy mieć na uwadze, że wątroba obciążona walką ze stanem zapalnym nie ma swoich standardowych właściwości metabolicznych. Wobec czego należy ograniczyć spożycie alkoholu podczas leczenia WZW typu A oraz uważać na przyjmowane regularnie leki.
Osoby zarażone wirusem HAV powinny ograniczyć stosunki seksualne do momentu całkowitej eradykacji wirusa z organizmu. Należy również pamiętać o dokładnym myciu rąk po skorzystaniu z toalety lub zmianie pieluszki dziecka. Osoby chore nie powinny przygotowywać posiłków, szczególnie dla gości.
Istnieje szczepionka przeciwko wirusowi HAV. W Polsce szczepienia przeciwko HAV są wyłącznie zalecane. Ale nie znajdują się w kalendarzu szczepień, co oznacza, że nie są refundowane. Szczepionka zwykle podawana jest w dwóch dawkach – druga dawka jako przypominająca, po upływie sześciu miesięcy od pierwszej. Uważa się, że przyjęcie szczepionki przeciwko HAV daje odporność na całe życie.
Wirusowe zapalenie wątroby typu A zwykle nie prowadzi do długotrwałego uszkodzenia wątroby. W rzadkich przypadkach WZW typu A jest przyczyną niewydolności wątroby, czego efektem jest konieczność przeszczepu. Do takich sytuacji dochodzi raczej u pacjentów starszych, z historią przewlekłych chorób wątroby.
Wirusowe zapalenie wątroby typu B
Przyczyny
WZW typu B wywołuje wirus HBV (Hepatitis B virus). Przenosi się on między ludźmi poprzez kontakt z płynami ustrojowymi osoby zakażonej – krew, ślinę, płyn owodniowy lub nasienie. Nie przenosi się drogą kropelkową.
Najpowszechniejszymi drogami zakażenia są:
- Kontakty seksualne,
- Wykorzystywanie używanych igieł,
- Przypadkowe ukłucie używaną igłą, szczególnie w przypadku pracowników służby zdrowia,
- Podczas porodu matka może przekazać swojemu dziecku wirusa HBV.
Czynniki ryzyka związane z zapadalnością na WZW typu B są niemal identyczne jak w przypadku WZW typu A. Należy dodać wyłącznie możliwość zakażenia przy porodzie, do której nie dochodzi w przypadku HAV.
Objawy
Symptomy WZW typu B pojawiają się w czasie od dwóch tygodni do nawet czterech miesięcy od momentu zakażenia. Objawy występują z różną siłą, od łagodnych do bardzo poważnych. Zakażone dzieci mogą wcale nie wykazywać oznak choroby.
Najpowszechniejszymi objawami WZW typu B są:
- Bóle podbrzusza,
- Ciemna barwa moczu,
- Gorączka,
- Bóle stawów,
- Utrata apetytu, mdłości i wymioty,
- Zmęczenie,
- Żółtaczka.
Wirusowe zapalenie wątroby typu B może przyjąć postać ostrą lub przewlekłą. Im młodsza jest osoba, która zakazi się wirusem HBV, tym większe są szanse na postać przewlekłą, która utrzymuje się ponad sześć miesięcy. Przewlekłe WZW typu B oznacza, że organizm nie jest w stanie poradzić sobie z usunięciem wirusa. Może jednocześnie prowadzić do poważniejszych chorób, takich jak nowotwór wątroby lub marskość wątroby. Dorośli, u których dochodzi do zakażenia wirusem HBV zwykle przechodzą postać ostrą choroby.
Leczenie i prewencja
W przypadku, kiedy mogło dojść do kontaktu z osobą zarażoną HBV stosuje się zastrzyk z immunoglobuliną w ciągu dwunastu godzin od kontaktu. Jednocześnie pacjent powinien otrzymać szczepionkę przeciwko wirusowi HBV. W większości przypadków podjęcie tych działań wystarczy, żeby nie rozwinęły się objawy choroby.
Ostra postać WZW typu B zwykle nie wymaga leczenia. Na podstawie badań krwi lekarz może stwierdzić, czy pacjent choruje na postać ostrą, czy przewlekłą. Organizm sam powinien sobie poradzić z objawami ostrego WZW typu B. Lekarz może zalecić odpoczynek i dużą ilość płynów.
Przewlekła postać WZW typu B wymaga leczenia do końca życia pacjenta. Przyjmowanie konkretnych leków pozwala nie dopuścić do poważniejszych stanów chorobowych wątroby oraz ogranicza zaraźliwość pacjenta. Podczas terapii lekarz może przepisać leki antywirusowe, których celem jest ograniczenie zjadliwości wirusa i jego zdolności do niszczenia komórek wątroby. Dopuszcza się również zastrzyki z interferonem oraz przeszczep wątroby.
W Polsce szczepienie przeciwko WZW typu B jest obowiązkowe. Realizowane w ramach kalendarza szczepień i refundowane przez Ministerstwo Zdrowia. Szczepionka podawana jest w trzech dawkach:
- Pierwsza dawka w pierwszej dobie życia,
- Druga dawka w drugim miesiącu życia, zwykle podawana razem ze szczepionką skojarzoną przeciwko krztuścowi, tężcowi i błonicy.
- Trzecia dawka w siódmym miesiącu życia, po sześciu miesiącach od pierwszej dawki.
Wirusowe zapalenie wątroby typu C
Przyczyny
WZW typu C jest wywoływane przez wirus HCV (Hepacivirus C). Jedyną drogą zarażenia się wirusem HCV jest kontakt osoby zdrowej z krwią osoby zakażonej.
Do najpowszechniejszych czynników ryzyka zarażenia się WZW typu C należą:
- Praca w służbie zdrowia, szczególnie z igłami i krwią pacjentów,
- Zażywanie narkotyków podawanych dożylnie,
- Zakażenie wirusem HIV,
- Wykonanie tatuażu w warunkach niesterylnych,
- Transfuzja krwi lub przeszczep organu przed rokiem 1992,
- Długotrwała terapia za pomocą hemodializy,
Do zarażenia wirusem HCV może dojść również podczas porodu, kiedy chora na WZW typu C matka przekazuje wirusa swojemu dziecku.
Wirus HCV został dokładnie przebadany i wyodrębniono siedem genotypów i 67 podtypów wirusa. Objawy wszystkich są bardzo podobne, natomiast leczenie zależy od dokładnego podtypu genetycznego.
Objawy
Wirusowe zapalenie wątroby typu C jest chorobą przewlekłą. Ludzie zwykle nie mają pojęcia, że są nosicielami wirusa HCV, ponieważ choroba może rozwinąć się wiele lat po zakażeniu. Objawy pojawiają się dopiero w momencie, kiedy wirus doprowadzi do poważnego uszkodzenia wątroby. Do najpowszechniejszych symptomów WZW typu C zalicza się:
- Bardzo łatwe tworzenie się siniaków i częste krwawienia,
- Zmęczenie,
- Utratę apetytu,
- Żółtaczkę,
- Ciemną barwę moczu,
- Swędzenie skóry,
- Wodobrzusze (gromadzenie się płynów ustrojowych w podbrzuszu),
- Opuchnięcie nóg,
- Utratę wagi,
- Encefalopatię wątrobową (zmiany charakteru na skutek uszkodzenia wątroby),
- „Pajączki” na skórze.
Długotrwała walka organizmy z wirusem HCV może prowadzić do marskości wątroby i jej nowotworów.
Leczenie i prewencja
Do niedawna osoby chorujące na przewlekłe wirusowe zapalenie wątroby typu C musiały przyjmować leki do końca życia. Dzisiaj dostępne są kuracje przeciwwirusowe, które trwają od dwóch do sześciu miesięcy. Takie kuracje prowadzą do całkowitej eradykacji wirusa z organizmu.
Wybór konkretnego leku i długość terapii zależą od podtypu genetycznego wirusa HCV, którym zarażony jest pacjent. Celem terapii farmakologicznej jest wykazanie, że po upływie dwunastu tygodni od zakończenia leczenia, w organizmie nie ma cząsteczek wirusa HCV. W wyjątkowo poważnych przypadkach jedyną opcją jest przeszczep wątroby połączony z terapią farmakologiczną.
Nie istnieją szczepionki przeciwko wirusowi HCV, jednakże lekarz może zalecać zaszczepienie się przeciwko HAV i HBV po zdiagnozowaniu u pacjenta WZW typu C. Poza tym, zapobieganie zarażeniu wirusem HCV polega na minimalizowaniu ryzyka.
Wirusowe zapalenie wątroby typu D
Przyczyny
WZW typu D wywoływane jest przez wirus HDV (Hepatitis delta virus). Wirus HDV jest określany mianem „satelity”, ponieważ do jego rozwoju w organizmie człowieka konieczne jest zakażenie wirusem HBV. Ko-infekcję wirusami HBV i HDV uważa się powszechnie za najpoważniejszy rodzaj wirusowego zapalenia wątroby.
Do transmisji wirusa dochodzi w sposób identyczny jak w przypadku HBV. W krajach rozwiniętych liczba osób zarażonych HDV jest niewielka. Największy odsetek osób zarażonych jest zlokalizowany w krajach śródziemnomorskich, w regionie subsaharyjskim, na Bliskim Wschodzie i w północnej części Ameryki Południowej. Do zarażenia dochodzi najczęściej z powodu zażywania dożylnych narkotyków.
Objawy
Osoby chore na WZW typu D wykazują objawy charakterystyczne dla chorych na WZW typu B. Natomiast komplikacje w związku z ko-infekcją HBV i HDV są bardzo poważne. Przede wszystkim zwiększa się ryzyko trwałego uszkodzenia wątroby w wyniku jej marskości. Ko-infekcja HBV i HDV ma największą śmiertelność ze wszystkich zarażeń wirusami zapalenia wątroby.
Leczenie
WZW typu D jest aktualnie leczone zastrzykami z interferonem. Od maja 2020 do użytku dopuszczony został farmaceutyk, którego zadaniem jest blokowanie konkretnego kanału w błonie komórkowej hepatocytów, co zapobiega wnikaniu wirusa do środka komórek wątroby. Należy wziąć pod uwagę, że WZW typu D jest dominujące w stosunku do WZW typu B, mimo ich wspólnego występowania.
Nie istnieją szczepionki przeciwko wirusowi HDV. Zakłada się, że szczepienie przeciwko HBV prowadzi do odporności przeciwko HDV.
Wirusowe zapalenie wątroby typu E
Przyczyny
WZW typu E jest wywoływane przez wirus HEV (Orthohepevirus A). Do zakażenia dochodzi, podobnie jak w przypadku HAV, poprzez spożycie wody lub pokarmu, który miał został zanieczyszczony fekaliami osoby zarażonej. Należy jednak pamiętać, że wirusy HAV i HEV są niespokrewnione. Zdarzają się sytuacje, kiedy człowiek zarazi się wirusem HEV od zwierzęcia.
WZW typu E występuje przede wszystkim na terenie południowo-wschodniej Azji, w północnej i centralnej Afryce, w Indiach i centralnej Ameryce. Udowodniono, że występuje ze zwiększoną częstotliwością u osób poddawanych hemodializom, ale żadnej konkretne czynniki ryzyka nie zostały przedstawione.
Objawy
Zwykle WZW typu E przebiega bezobjawowo. U osób z osłabionym układem odpornościowym – na przykład po przebytym przeszczepie – może dojść do przewlekłej infekcji, która skutkuje marskością wątroby.
Dla WZW typu E charakterystyczne jest to, że wywołuje komplikacje w innych narządach wewnętrznych. Wirus HEV może doprowadzić do ostrego zapalenia trzustki, trombocytopenii, różnych syndromów neurologicznych, zapalenia naczynek krwionośnych w nerkach czy krioglobulinemii.
WZW typu E jest niezwykle niebezpieczną chorobą dla kobiet w ciąży. Poza oznakami ostrego zapalenia wątroby matki HEV ma negatywny wpływ na płód i może doprowadzić do przedwczesnego porodu, poronienia lub śmierci noworodka tuż po porodzie. Mechanizm patologiczny WZW typu E u ciężarnych jest nadal nieznany.
Leczenie
Nie wynaleziono jeszcze leku, który skutecznie walczyłby z wirusem HEV. Ponieważ sugeruje się występowanie WZE typu E ze stosowaniem terapii immunosupresyjnych, u pacjentów po przeszczepach, redukcja podawanych immunosupresantów powinna doprowadzić do samoistnego zwalczenia wirusa przez organizm. Nie ma również szczepionek przeciwko wirusowi HEV.