Punkcja należy do grona najbardziej powszechnych działań medycznych. Wpływ na to ma nie tylko jej duża skuteczność, ale też łatwość wykonania. Przeprowadza się ją wyłącznie w sterylnych warunkach, przez co większość zabiegów tego typu odbywa się w szpitalach. W dużej części przypadków wykonywana jest punkcja lędźwiowa. Jednak jak się okazuje nie jest to jedyny rodzaj tego zabiegu. Ze względu na rodzaj schorzenia i cel badania punkcja może mieć charakter diagnostyczny lub leczniczy.
Jakie są wskazania do jej wykonania? Czy jest bolesna? Po co wykonuje się ją wykonuje? Oto najważniejsze informacje o punkcji, które będą szczególnie przydatne dla osób planujących się poddać temu badaniu.
Na czym polega punkcja?
Definicja punkcji nie określa konkretnie celu i funkcji tego działania medycznego. Zabieg ten jest procedurą, w trakcie której uprawniona osoba wprowadza do ciała osoby badanej igłę. Dzięki temu narzędziu możliwe jest pobranie odpowiedniego materiału do badań, a także podanie preparatu medycznego, na przykład leku. Punkcja może być zatem wykonywana u pacjenta przed postawieniem dokładnego rozpoznania lub później w trakcie terapii. Punkcja jest procedurą inwazyjną, w trakcie której dochodzi do przerwania ciągłości skóry oraz głębiej położonych tkanek. Jest to jednak w pełni bezpieczny zabieg, dlatego powikłania są w tym przypadku są rzadkością.
Jakie są wskazania do wykonania punkcji?
Najczęstszym powodem wykonania punkcji jest konieczność zbadania płynu mózgowo-rdzeniowego. Taka procedura ma wówczas charakter diagnostyczny. Płyn mózgowo-rdzeniowy znajduje się w układzie komorowym i przestrzeni podpajęczynówkowej. Ze względu na budowę anatomiczną struktur ciała człowieka, najłatwiejszym sposobem pobrania płynu mózgowo-rdzeniowego jest wykonanie nakłucia w okolicy lędźwiowej. Badanie preparatu pozwala wówczas określić skład płynu, co ma ogromne znaczenie diagnostyczne w przypadku wielu chorób.
Punkcja nie jest jednak wyłącznie procedurą diagnostyczną. Nakłucie wykonane w odpowiednim miejscu pozwala również na odpływ nadmiaru płynu stawowego lub ropy. Jeśli celem badania jest zmniejszenie ucisku na struktury stawowe lub inne tkanki. Wówczas punkcja ma charakter terapeutyczny. Warto pamiętać jednak o tym, że punkcja może być wykonywana wyłącznie w konkretnych przypadkach – czyli w sytuacji, w której istnieje uzasadnienie wykonania tej procedury.
Punkcja kręgosłupa
Punkcja kręgosłupa jest wykonywana w celu pobrania preparatu płynu mózgowo-rdzeniowego. Osoba badana przyjmuje pozycję leżenia na boku, dzięki której możliwy jest łatwy dostęp do okolicy zabiegowej. Ważne jest również ułożenie ciała pacjenta. Naturalną barierą mechaniczną dla igły są wyrostki kolczyste kręgosłupa. Z tego powodu pacjent proszony jest o maksymalne zgięcie i zaokrąglenie pleców. Wówczas przestrzenie międzykręgowe oddalają się od siebie. Dzięki temu możliwe jest wykonanie szybkiego i pewnego wkłucia.
Nakłucie lędźwiowe jest najczęściej wykonywane w znieczuleniu miejscowym. Rzadsze są przypadki konieczności zastosowania całkowitej sedacji. Najważniejszym aspektem wykonywania nakłucia lędźwiowego jest konieczność pozostania w całkowitym bezruchu. Niewielkie przestrzenie międzykręgowe wymagają ogromnej precyzji, dlatego każdy niepotrzebny ruch mógłby wydłużyć całe badanie. Właśnie ten fakt jest najważniejszą przyczyną stosowania znieczulenia. Odczuwalny poziom bólu jest niewielki, ważniejsze jest zachowanie całkowitego bezruchu. Badanie płynu mózgowo-rdzeniowego jest wykonywane w diagnostyce zakażeń ośrodkowego układu nerwowego, drgawek oraz krwawienia do przestrzeni podpajęczynówkowej.
Punkcja stawu kolanowego
W trakcie punkcji stawu kolanowego wykonywane jest nakłucie skóry i torebki stawowej. Najczęstszą przyczyną zlecenia takiej procedury jest patologiczne gromadzenie się płynu stawowego. Jego nadmiar ogranicza nie tylko zakresy ruchu pacjenta, ale może też całkowicie uniemożliwić czynność chodu. Punkcja stawu kolanowego wykonywana jest w pozycji całkowitego zablokowania okolicznych struktur. Z tego powodu pacjent przyjmuje pozycję leżącą i jest proszony o maksymalny wyprost kończyn dolnych.
Osoba przeprowadzająca zabieg wykonuje nakłucie stawu kolanowego, a następnie odprowadza nadmiar płynu znajdującego się wewnątrz. Pobrana ciecz może być również wykorzystana do celów diagnostycznych. Podwyższone stężenie czynników zapalnych w płynie stawowym świadczy o obecności stanu chorobowego. Punkcja kolana ma zatem istotne znaczenie w przebiegu diagnostyki dny moczanowej oraz chorób reumatologicznych. W przeciwieństwie do nakłucia lędźwiowego punkcja kolana rzadko wymaga stosowania znieczulenia. Wprowadzenie igły do stawu jest przez pacjentów odczuwalne jako delikatne ukłucie.
Dużo większym problemem jest gromadzący się wewnątrz płyn stawowy. To właśnie jego nadmiar skutkuje silnymi dolegliwościami tej okolicy ciała. Odprowadzenie nadmiaru płynu stawowego ma jednak charakter tymczasowy – bez wyeliminowania bezpośredniej przyczyny problem będzie najprawdopodobniej powracał w przyszłości.
Punkcja zatok
Nakłucie zatok jest zdecydowanie najmniej rozpowszechnionym rodzajem punkcji. Procedura ta jest wykonywana w gabinetach laryngologicznych, dlatego z tą procedurą miały styczność wyłącznie te osoby, które doświadczyły w przeszłości problemów z zatokami. Wykonuje się ją u pacjentów, u których występują nawracające zapalenia zatok. Przyczyną takiego stanu rzeczy może być bowiem gromadząca się ropna wydzielina, przez którą w organizmie rozwija się stan zapalny.
W trakcie nakłucia zatok nie dochodzi wyłącznie do usunięcia szkodliwego płynu. Poprzez igłę mogą zostać również wprowadzone leki mukolityczne. Mają one działanie oczyszczające przestrzenie zatok. Efektem wykonania takiego nakłucia jest nie tylko szybszy powrót do zdrowia, ale też subiektywna poprawa odczuć chorego. Pacjenci z przewlekłym zapaleniem zatok skarżą się na ograniczony oddech, przez co ich komfort codziennego funkcjonowania jest znacznie mniejszy. Wykonanie punkcji zatok jest szybkim i łatwym sposobem na poprawę stanu chorego. Najczęściej stosuje się znieczulenie miejscowe, przez co osoba badana nie odczuwa dużego dyskomfortu podczas trwania całej procedury.
Czy punkcja jest bolesna?
Punkcja jest kojarzona z bolesnym badaniem, w trakcie trwania którego lekarz wprowadza do ciała pacjenta pokaźnych rozmiarów igłę. W zależności od charakteru zabiegu osoba wykonująca zabieg może zastosować znieczulenie ogólne, miejscowe lub całkowicie zrezygnować z sedacji.
Wbrew powszechnemu przekonaniu zabieg nakłucia nie zawsze musi się wiązać z dużym poziomem bólu. Większość osób określa punkcje jako delikatne ukłucie, które swoją intensywnością jest porównywalne do zwykłego pobrania krwi. Na podjęcie decyzji lekarza, dotyczącej zastosowania lub braku sedacji, wpływ ma również rodzaj okolicy zabiegowej oraz pobudzenie psychoruchowe pacjenta.
Najważniejszym elementem procedury nakłucia jest ograniczenie ruchów osoby badanej do całkowitego minimum. Płyn stawowy lub mózgowo-rdzeniowy jest pobierany ze struktur, które charakteryzują się niewielkimi rozmiarami. Z tego powodu istotne jest precyzyjne trafienie w miejsce docelowe. Znieczulenie całkowite wykonywane jest w bardzo rzadkich przypadkach. Nakłucie lędźwiowe lub stawowe nie oznacza faktu, że osoba badana będzie czuła przez cały czas trwania zabiegu duży ból. Odczucia są oczywiście kwestią subiektywną, lecz większość punkcji jest praktycznie bezbolesna.
Jak przebiega punkcja?
Zabieg nakłucia wykonuje lekarz specjalista, który zajmuje się dokładną diagnostyką lub leczeniem danego problemu pacjenta. Pierwszym etapem przygotowania do punkcji jest oczyszczenie i zdezynfekowanie miejsca zabiegowego. Nakłucie ma charakter inwazyjny, przez co należy do całkowitego minimum ograniczyć ryzyko infekcji.
Osoba badana jest proszona o przyjęcie pozycji, dzięki której nakłucie będzie najmniej bolesne i najszybsze. Stosowanie się do wskazań operatora nie tylko przyspieszy całość procedury, ale też pozwoli osiągnąć wymierne wyniki badania lub zabiegu. Czas trwania nakłucia punkcyjnego jest uzależniony od ilości płynu, który zostanie pobrany. W przypadku okolicy lędźwiowej jest to kilka mililitrów płynu mózgowo-rdzeniowego. Z tego powodu najdłuższym etapem zabiegu jest znalezienie odpowiedniego punktu wkłucia. Sam czas pobierania preparatu zajmuje zaledwie kilka minut. Po wyciągnięciu igły na miejsce zabiegowe naklejany jest odpowiedni opatrunek. Zabezpiecza on miejsce przerwania ciągłości skóry przed kontaktem ze środowiskiem zewnętrznym.
Zabieg punkcji jest powszechnie uznawany za jedną z najbardziej skomplikowanych i bolesnych procedur medycznych. W rzeczywistości nakłucie jest szybkie i praktycznie bezbolesne. Pozwala ono na dokładną diagnostykę schorzenia osoby badanej, przez co jest jednym z najskuteczniejszych sposobów potwierdzenia określonego rozpoznania. Punkcja nie powinna wywoływać paniki u pacjenta. To bezpieczny i łatwa procedura, dzięki której możliwe jest też przyniesienie ulgi osobie badanej w jej codziennym funkcjonowaniu.