W dobie XXI wieku nowotwór stał się chorobą, która dotyka coraz większą część społeczeństwa. Wyróżnia się wiele jego rodzajów. A czynników powstania jest cała gama. Uwagę warto więc zwrócić na markery nowotworowe. Jednym z jego rodzajów jest marker CEA. Czego zatem dotyczy? Kiedy powinno się go wykonać? I przede wszystkim, jakie są normy? Odpowiedzi przedstawione zostały w poniższym artykule.
Czym są markery nowotworowe?
Markery nowotworowe, zwane są również znacznikami nowotworowymi. Zalicza się do nich różnorodne substancje: antygeny, białka, hormony i enzymy. Ich podwyższone stężenie, najczęściej we krwi wskazuje co do zasady na rozwijającą się chorobę nowotworową. Oczywiście znaczniki te mogą być wydzielane także do moczu, czy innych tkanek. Produkcja tych znaczników w ciele człowieka pojawia się głównie podczas choroby onkologicznej. Ponadto wraz z jej postępem ich stężenie rośnie. W wielu przypadkach następuje to w bardzo szybkim tempie.
Większość markerów opiera się na białkach, a dokładnie ich występowaniu w organizmie człowieka. Bowiem każda osoba zdrowa nie powinna ich posiadać.
Kiedy zbadać markery nowotworowe?
Do najczęstszych, ogólnych przyczyn ich wykonania zalicza:
- Badania prenatalne: wykonywane są podczas ciąży. Zaliczane są do grupy dobrowolnych, czyli mogą, ale nie muszą być wykonane przez kobiety ciężarne. Świadomość społeczeństwa jednak jest już na bardzo wysokim poziomie. Dlatego też coraz więcej osób decyduje się na nie. Ponadto w razie ewentualnych nieprawidłowości możliwe jest odpowiednie przygotowanie się do porodu. Zalicza się do nich przede wszystkim markery wad genetycznych. Ich wynik pokazuje m.in. prawdopodobieństwo wystąpienia zespołu Downa;
- Badania przesiewowe: zalecane dla osób w grupie podwyższonego ryzyka. Dzięki temu możliwe jest szybkie wykrycie nieprawidłowości, a tym samym podjęcie leczenia;
- Badania pomocnicze: jeżeli została już wykryta zmiana, mają pomóc w ustaleniu najlepszej terapii;
- Badania diagnostyczne: stanowią niejako potwierdzenie wystąpienia zmian nowotworowych.
Oprócz wskazanych już powyżej przyczyn badań należy wyróżnić również badania kontrolne. Wykonywane są one przez osoby, które zakończyły już leczenie onkologiczne. Konieczne jest jednak monitorowanie ich stanu zdrowia, a tym samym ocena ryzyka nawrotu choroby.
Markery nowotworowe są jedną z najczęstszych badań, wykonywanych, aby potwierdzić pojawiające się zmiany. Należy jednak zauważyć, że nie zaleca się ich wykonywać rutynowo, a jedynie w uzasadnionych przypadkach.
Zdarzają się przypadki, kiedy umiarkowane stężenie jakiegoś markera nie oznacza wystąpienie choroby nowotworowej. Należy wówczas wykonać dodatkowe badania. Kolejne markery powinny być wykonane w określonych odstępach czasu.
CEA — marker raka jajnika
Jednym z rodzajów markera nowotworowego jest CEA. Nazywany jest zamiennie jako antygen karcynoembrionalny. Wytwarzany w okresie płodowym, szczególnie przydatny jest przy wykrywaniu nowotworów złośliwych. Sprawdza się także przy prognozowaniu i monitorowania efektów podjętego leczenia.
Wyniki odbiegające od normy (wyższe) świadczą zazwyczaj o rozwoju nowotworu jajnika. Mogą jednak alarmować także o zmianach:
- Trzustki;
- Płuc;
- Piersi;
- Żołądka.
Rzadko się zdarza, ale jednak, że alarmuje on o marskości wątroby czy wrzodach żołądka.
W tej tematyce przeprowadzonych zostało wiele badań, które potwierdzają, że osoby palące papierosy mają większe stężenie antygenu karcinoembrionalnego CEA we krwi, niż osoby bez tego nałogu. Wykonując w laboratorium to badania, a następnie sprawdzając u lekarza wyniki, warto to zaznaczyć, ponieważ okazuje się, iż ma to duży wpływ na ostateczną decyzję o dalszych badaniach antygenowych, jak i podjęciu leczenia. Przyjmuje się, że u osób zdrowych wynik nie powinien być większy niż 5,0 ng/ml, zaś u palaczy wynik będzie znacznie wyższy, ale nie powinien przekroczyć 10 ng/ml.
Wskazania do badania CEA
To, jakie są wskazania do wykonania badania CEA możemy wywnioskować już na podstawie przyczyn badań. Nie mniej jednak warto to jeszcze raz podkreślić. Tak więc badanie antygenu CEA powinno być wykonane przez osoby, które:
- Mają zdiagnozowanego raka, szczególnie raka jajnika czy wątroby;
- Podstawowe badania odbiegają od normy. Dotyczy to głównie tych punktów, które mogą być wynikiem pojawienia się komórek nowotworowych w organizmie człowieka;
- Muszą określić stadium raka. Odnosi się do sytuacji, kiedy zmiany zostały już stwierdzone, ale konieczne jest rzetelne potwierdzenie ich stopnia zaawansowania;
- Będą miały wprowadzone leczenie. Bowiem rzetelne oznaczenie konkretnego, wybranego markera (tutaj karcinoembrionalnego CEA) pozwala dobrać odpowiednią terapię. Można to podpiąć także już pod leczenie w trakcie lub po zakończeniu. Dzięki niemu możliwe jest monitorowanie postępów i sprawdzania, czy nie ma ewentualnych nawrotów.
Każda osoba, która podejrzewa u siebie możliwość wystąpienia zmian nowotworowych powinna wykonać odpowiednie badania. Należy jednak zauważyć, że większość objawów mylona jest z innymi chorobami czy schorzeniami. Warto więc najpierw skonsultować się z lekarzem, który wskaże badania podstawowe. Pokażą one, czy wystąpują jakieś odchylenia od normy, które mogłyby być przyczyną wystąpienia właśnie komórek nowotworowych. Jeżeli tak, z pewnością otrzymamy skierowanie na wykonanie już markerów. Jeżeli jednak wszystko jest w porządku, nie zaleca się ich wykonywania przez każdą osobę (zdrową).
Jakie są normy CEA?
Każde wykonane badania antygenu CEA powinny być skonsultowane z lekarzem. To właśnie on posiada odpowiednią wiedzę do określenia stanu naszego zdrowia, w tym również po przeprowadzeniu z pacjentem wywiadu. Nie mniej jednak w przypadku markerów CEA można przyjąć następujące normy:
<3,8 ng/ml w przypadku osób niepalących;
< 5,5 ng/ml w przypadku osób palących.
Stężenie odbiegające od normy nie zawsze świadczy o chorobie nowotworowej. Bardzo wiele innych stanów również się nim objawia. Wśród nich można wymienić np. zapalenie, marskość wątroby, zapalenie trzuski cy pęcherzyka żółciowego. Tak jak zostało wskazane powyżej, również osoby z nałogiem papierosowym mają podwyższony makler (dlatego też stworzona została dla nich osobna norma).
Ile kosztuje badanie CEA?
Badanie CEA, jeżeli wykonywane jest prywatnie podlega opłacie. Jaki jednak będzie to konkretnie koszt, zależy od wybranego miasta. Poniżej przedstawiono listę, z wyróżnieniem na poszczególne miasta wojewódzkie:
- Wrocław: około 35 zł;
- Bydgoszcz: około 50 zł;
- Lublin: około 39 zł;
- Gorzów Wielkopolski: około 40 zł;
- Łódź: około 39 zł;
- Kraków: około 39 zł;
- Warszawa: około 61 zł;
- Opole: około 45 zł;
- Rzeszów: około 19 zł;
- Białystok: około 58 zł;
- Gdańsk: około 58 zł;
- Katowice: około 39 zł;
- Kielce: około 32 zł;
- Olsztyn: około 50 zł;
- Poznań: około 39 zł;
- Szczecin: około 25 zł.
Jak widać powyżej, ceny zaczynają się już od 19 zł, a sięgają nawet 58 zł, co jest naprawdę dużą różnicą. Nie mniej jednak koszt wykonania takiego badania nie jest zbyt wysoki. Dlatego jego cena nie jest przeszkodą do zweryfikowania stanu swojego zdrowia.
Oczywiście, jeżeli otrzymamy skierowanie od lekarza specjalisty możemy skorzystać z refundacji w ramach NFZ.
Statystyki raka jelita grubego
Nowotwory złośliwe zaliczane są do grupy tych najpoważniejszych problemów zdrowotnych. Ogólne statystki również nie są zbyt optymistyczne. Z roku na rok rośnie liczba osób zmagających się z nimi. Dotyczy to także raka jelita grubego.
Przyczyn wystąpienia tego nowotworu upatruje się głównie w kilku punktach. Wśród nich na uwagę zasługuje m.in. dieta, czynniki środowiskowe, czynniki genetyczne czy wystąpienie otyłości.
Tak jak podkreślano to już powyżej: szybkie zdiagnozowanie nowotworu daje szansę na podjęcie odpowiedniego leczenia, a tym samym szybszą walkę. Na przestrzeni lat 2012 – 2019 można zauważyć znaczący wzrost liczby osób poddających się takich badaniom. Bowiem w 2012 roku skorzystało z niego 34 580 osób, a w 2019 roku już 69 699. Różnica więc wynosi 35 119 osób, a to oznacza, że liczba ta jest większa niż w samym 2012 roku. Większa świadomość społeczeństwa z pewnością się do tego przyczyniła. Powodów upatruje się jednak również w większej dostępności do możliwości wykonania takich markerów.
Warto również zauważyć, że wraz ze wzrostem liczby osób przebadanych, zmniejszyła się liczba zgonów na raka jelita grubego. Śmiało można więc stwierdzić, że im więcej osób poddaje się badaniom, tym szybciej wdrażane jest leczenia, a to przekłada się na większą liczbę osób wyleczonych.
Inne wybrane markery nowotworowe
Oprócz omówionego powyżej markera raka jelita, czyli karcionembrionalnego CEA, występują również inne, których wyniki odbiegające od normy alarmują o możliwości pojawienia się zmian nowotworowych.
Jako pierwszy można wymienić marker AFP. Jest to skrót od markeru alfa-fetoproteina. Wyższe stężenie niż przyjęte jako norma może wskazywać na raka wątroby lub jej marskość. Wykorzystywany jest on również do diagnozowania raka jądra czy jajników. W jego przypadku norma mieści się w przedziale 15-20 ng/ml.
Jednym z „najpopularniejszych” nowotworów w ostatnich latach jest rak przewodu pokarmowego. Wzrost stężenia tego antygeny w organizmie człowieka jest wynikiem (zazwyczaj) kształtowania się guza.
Wybranym markerem wartym uwagi jest także CA 125. Jeżeli otrzymujemy skierowanie na wykonanie tego badania w laboratorium, zachodzi podejrzenie raka jajnika. Sfałszowane wyniki pojawiają się jednak w czasie menstruacji lub w I trymestrze ciąży. W okresach tych stężenie antygentu jest podwyższone, dlatego koniecznie warto go w odpowiednim czasie powtórzyć. Norma przyjmowana jest na poziomie 35 j/ml w surowicy. Należy jednak zauważyć, że to badanie antygenu wykorzystywane jest bardziej w monitorowaniu leczenia uzupełniającego czy samej kwalifikacji do zabiegu niż diagnostyce raka.
Pozostałe markery
Przy diagnostyce raka szyjki macicy wykorzystuje się przede wszystkim antygen raka płaskonabłonkowego. Jego podwyższone stężenie obserwuje się również u osób z zapaleniem płuc, a czasami nawet i tych zmagających się z łuszczycą.
W przypadku niedrobnokomórkowego raka płuc wybranym markerem, który uważany jest za jeden z najlepszych jest CYFRA 21-1. Jednocześnie trzeba zaznaczyć, że nie praktykuje się jego częstego oznaczania.
Można wyróżnić także antygen CA 15-3. Jego stężenie wzrasta przede wszystkim na końcówce ciąży. Rzadko objawia się w nowotworach szyjki macicy czy płuc. Warto zauważyć, że pojawia się on w gruczołach piersiowych, nawet jak nie występują w nich komórki nowotworowe.
Wskazane powyżej badania wykonuje się w odpowiednim laboratorium. W rzeczywistości istnieje wiele więcej markerów, które można wyróżnić. Zazwyczaj dzieli się je w zależności od pochodzenia. Wszystkich ich jednak jest jeden cel: zdiagnozowanie zmian nowotworowych. Czasami bardziej wykorzystywane są także w kategorii monitorowania efektów podjętego leczenia, jak i późniejszej kontroli.
Podsumujmy!
Nowotwory zaliczane są do grupy chorób cywilizacyjnych XXI wieku. Dotykają osób w każdym wieku, dlatego nie ma reguły, kto może zmagać się z tą chorobą. Przedstawione markery raka jajnika, jak i inne rodzaje mają pomóc w diagnozowaniu tych przypadłości oraz wspomóc podjęcie decyzji o najlepszej terapii. Badanie antygenu CEA jak pokazuje jeden z punktów niniejszego artykułu nie jest badaniem wysoko budżetowym. Śmiało można więc stwierdzić, iż jest ono dostępne niemalże dla wszystkich.
Chociaż wykonanie badań markerowych nie jest zalecane bez uzasadnionej przyczyny, można dokonywać innych pomiarów, standardowych i jednocześnie podstawowych, które już pokażą ewentualne odchylenia od normy. Regularne badanie jest bardzo ważne. Tylko dzięki niemu możliwe jest szybkie zdiagnozowanie i wdrożenie odpowiedniego leczenia.