Morfologia, krwinki białe, czerwone, a nawet poziom hemoglobiny czy wartość OB to dla przeciętnego pacjenta laboratorium diagnostycznego dość powszechne i znane terminy, odnoszące się do wykonywanych regularnie badań. Z reguły zleca je lekarz rodzinny, lub sami, pod wpływem zwykłej potrzeby kontroli czy na prośbę rodziny, wykonujemy je na własną rękę. Niewiele jednak mówi nam skrót ANA. Prawdę powiedziawszy, nie obserwujemy go nawet na wynikach jakie otrzymujemy z laboratorium. Czym więc jest badanie ANA, kiedy i w jakim celu się je przeprowadza, oraz o czym mogą świadczyć niepokojące wyniki tego parametru?
Przeciwciała ANA
Przede wszystkim należy zacząć od tego, czym jest tajemniczy skrót ANA. ANA to rodzaj przeciwciał, a dokładniej autoprzeciwciał (ang. antinuclear antibodies). Autoprzeciwciała są silnie skorelowane z chorobami autoimmunologicznymi, a więc z tymi schorzeniami, w których dochodzi do bezpośredniego ataku własnych komórek układu odpornościowego na komórki naszych tkanek. ANA to przeciwciała jądrowe, typu IgG i ich działanie skierowane jest przeciw antygenom, które umiejscowione są w obrębie jądra danej komórki. Na różnym etapie diagnostyki, badaniu diagnostycznemu poddaje się przeciwciała ANA w odpowiedniej kolejności i przy pomocy określonego rodzaju testu. Każdy z tych testów jest kolejno ponumerowany i powszechnie znany jako badanie:
- ANA 1;
- ANA 2;
- ANA 3.
Do przeciwciał typu ANA zalicza się określone ich rodzaje, takie jak:
- antyhistonowe;
- przeciwrybosomalne;
- antycentromerowe (ACA);
- skierowane przeciwko DNA;
- antynukleosomowe;
- przeciw cyklinom;
- przeciwko antygenom jądra komórkowego (np. Sm, RNP, SSA/ Ro, SSB/ La).
Badanie ANA
U zdrowego człowieka przeciwciała typu ANA nie występują, a przynajmniej nie powinny. Gdy jednak pojawią się w organizmie w znacznej, określonej ilości, świadczyć to będzie o toczącej się w nim chorobie autoimmunologicznej. Do schorzeń, których podejrzenie sugeruje i wymaga wręcz przeprowadzania badań, w których oznaczany jest poziom przeciwciał przeciwjądrowych, należą w szczególności choroby tkanek łącznych. Kolagenozy, bo o nich mowa, to charakterystyczne objawy takie jak:
- bolesne i zesztywniałe stawy;
- problemy skórne, w tym jej obrzęki, twardnienie i zanik;
- problemy z przełykaniem;
- rumień na twarzy;
- spadek masy ciała;
- gorączka;
- wędrujący ból stawów;
- suchość spojówek i rogówek.
Poszczególne zmiany, lub ich całe grupy są typowe dla:
- reumatoidalnego zapalenia stawów (RZS);
- twardziny układowej;
- tocznia układowego;
- zespołu Sjogrena.
Przebieg badania ANA
Samo badanie poziomu przeciwciał przeciwjądrowych jest badaniem mało inwazyjnym. Przeprowadzane w zwykłym laboratorium diagnostycznym, opiera się o badanie próbki krwi pobranej od pacjenta.
Dzieląc badania pod względem pomiaru przeciwciał ANA 1, 2 i 3, można jasno przedstawić zakres tych badań i parametry w nich oceniane.
Na początku wykonuje się test przesiewowy, który po prostu określa, czy w danej próbce krwi od pacjenta przeciwciała przeciwjądrowe się znajdują. Jeżeli test ANA 1 wykaże ich obecność, następnym badaniem jest kolejne z nich, czyli ANA 2. Badanie ANA 2 ma charakter badanie immunofluorescencyjnego i na jego podstawie określone mogą zostać poszczególne parametry:
- Miano przeciwciał ANA w surowicy krwi, czyli ilość ANA w takim rozcieńczeniu surowicy, w którym nie są one już dłużej oznaczane;
- Typ świecenia w badaniu fluorescencyjnym (typy możliwych świecenia to homogenny, obwodowy, jąderkowy, plamisty oraz centromerowy). Typ świecenia określa się na podstawie obszarów dających wyraźny obraz komórki pod mikroskopem;
- Swoistość, czyli określenie rodzaju przeciwciał (rodzaje jakie można wykryć to przede wszystkim: anty-Jo, anty-Sm, anty-Ro (SS-A), anty-La (SS-B) anty-Rib-P, anty-PCNA i inne).
W procedurze badania ANA 2 wykorzystywane są specjalnie zaprojektowane linie komórkowe, które zawierają swoiste dla tych przeciwciał antygeny. Przykładem może być linia komórkowa składająca się z komórek wątroby szczura (Hep-2), skąd też bierze się nazwa badania – ANA Hep 2. Specjalnie, fluorescencyjnie oznakowane przeciwciała, po utworzeniu kompleksu przeciwciał ANA z antygenem dają możliwość obserwowania świecenia pod mikroskopem. Jest to tzw. fluorescencja pośrednia.
Ostatnim, trzecim już badaniem z serii ANA jest test ANA 3. Służy on do identyfikacji i oznaczania rzadziej występujących przeciwciał przeciwjądrowych, takich jak chociażby:
- Ku;
- Mi;
- przeciwciała histonowe;
- rib-P-protein.
Metodą powszechnie wykorzystywaną w tym badaniu jest technika Western Blot, która polega na oznaczaniu przeciwciał innymi, znaczonymi przeciwciałami. Badanie ANA 3 wykonuje się w przypadku rozbieżności wyników pomiędzy rezultatami otrzymanymi po wykonaniu testów ANA 2 różnymi metodami.
Badanie ANA 1 i 2 – interpretacja wyników
Za prawidłowy wynik poziomu przeciwciał przeciwjądrowych uznaje się wartość miana 1:40, w przypadku badania ANA 1. Wartością maksymalną, wciąż uznawaną za dopuszczalną jest miano 1:80, natomiast wynikiem dodatnim, świadczącym o obecności przeciwciał w surowicy jest stopień jej rozcieńczenia równy 1:160.
Określenie obecności ANA we krwi daje jednak tylko i wyłącznie informację o obecności lub braku autoprzeciwciał przeciwjądrowych. Nie jest to jeszcze konkretna diagnostyka. W tym wypadku pierwszy wynik badania to jedynie sugestia i skierowanie lekarza na tor dalszych poszukiwań problemu.
Jasny obraz daje natomiast negatywny wynik testu ANA 1. Brak przeciwciał ANA to jasny sygnał, że pacjent nie choruje na choroby tkanki łącznej. Zdarza się jednak tak, że wynik może być fałszywie dodatni. Zdarza się to nawet u teoretycznie zdrowych osób, najczęściej po 65 r.ż. Najczęściej jednak lekko podwyższone miano ANA to wskazanie do diagnostyki zapalenia wątroby, marskości, lub wykluczenia czy powodem nie jest przyjmowanie leków, tj. leki przeciwdrgawkowe lub przeciwpłytkowe.
Obecność przeciwciał potwierdzona zostaje badaniem ANA 2. Określenie konkretnego typu świecenia i ich swoistość, daje bezpośredni rezultat w postaci typu autoprzeciwciał przeciwjądrowych, a co za tym idzie wskazuje na konkretne schorzenie.
Konkretny typ przeciwciała przypisany jest do chorób autoimmunologicznych. Główne schorzenia i powiązane z nimi ANA to:
- toczeń rumieniowaty układowy: dsDNA, ssDNA, białka histonowe, Sm, SS – A (Ro);
- toczeń polekowy : przeciwciała antyhistonowe;
- zespół Sjogrena: SS – A (Ro), SS – B (La);
- twardzina układowa: Scl – 70, PM – Scl.
Badania ANA są nieinwazyjne, stosunkowo niedrogie, a mogą dać wiele odpowiedzi na niełatwe w diagnozie choroby. Jeżeli jakkolwiek niepokoją nas objawy, które nie wiążą się z innymi schorzeniami, warto porozmawiać z lekarzem i zastanowić się nad zrobienie, początkowo chociażby, testu ANA 1.
Źródła:
- Chemia Medyczna; Patrick Graham L., 2019, wydawnictwo: PWN;
- Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej; Dembińska-Kieć, J.W. Naskalski, B. Solnica, wyd. IV, 2017.