Beta-glukan (znany też jako β-glukan) zaliczają do żywności funkcjonalnej – wspomagającej leczenie schorzeń. Jego korzystny wpływ na zdrowie, w tym zwłaszcza na gospodarkę tłuszczową organizmu i stężenie cholesterolu we krwi, potwierdzają liczne badania naukowe. Beta-glukan pozwala na obniżenie poziomu cholesterolu, a także zwiększa odporność organizmu, reguluje pracę układu pokarmowego i wspomaga leczenie cukrzycy. Stosowany zewnętrzne korzystnie wpływa na wygląd skóry. Jest to przy tym substancja bezpieczna, którą mogą stosować także dzieci – zwłaszcza w celu zwalczania infekcji. Potwierdzające korzystny wpływ, który na nasz organizm wywiera beta-glukan opinie wydały liczne stowarzyszenia medyczne i dietetyczne, w tym amerykańska agencja rządowa Food ad Drug Administration oraz europejskie stowarzyszenie Food Science in Europe.
Spis treści:
- Czym jest beta glukan?
- Zastosowanie beta glukanu
- Regulacja gospodarki lipidowej organizmu
- Beta glukan a cukrzyca i otyłość
- Wpływ beta glukanu na odporność
- Regulacja pracy układu pokarmowego
- Beta glukan w kosmetyce
- Beta glukan: skutki uboczne i przeciwwskazania
- Stosowanie beta glukanu u dzieci
- Beta-glukan – naturalny składnik diety
Czym jest beta glukan?
Beta-glukan jest rzadko spotykaną w pożywieniu frakcją błonnika pokarmowego, w sensie chemicznym zalicza się go do polisacharydów. W odróżnieniu od innych substancji składowych błonnika, łatwo rozpuszcza się w wodzie i jest wchłaniany przez układ pokarmowy.
Beta-glukan występuje naturalnie w niewielu pokarmach. Należą do nich niektóre grzyby saprotroficzne (np. grzyby shiitake i boczniaki ostrygowate), wodorosty jadalne i drożdże. W niewielkich ilościach zawiera go także większość zbóż, w tym zwłaszcza jęczmień i owies. Dostarczanie organizmowi beta-glukanu w odpowiednio dużych, skutecznych dawkach wymaga suplementacji.
Większość badań nad działaniem beta-glukanu została przeprowadzona przy zastosowaniu dużych, trudnych do uzyskania wyłącznie z pożywienia dawek. Badania nie określiły jednak do tej pory, jak duża dzienna dawka beta-glukanu jest skuteczna.
Istnieją różne rodzaje beta-glukanu, w tym np. lentinan występujący w grzybach shiitake, pleuran otrzymywany z boczniaków i kurdlan otrzymywany ze szczepów bakterii. Beta-glukan zawarty w zbożach cechuje się mniejszą aktywnością biologiczną.
Zastosowanie beta glukanu
Regulacja gospodarki lipidowej organizmu
Obniżające poziom cholesterolu LDL działanie owsa zostało potwierdzone już w latach 60. XX wieku. Dopiero niedawno stwierdzono jednak, że głównym czynnikiem aktywnym owsa jest beta-glukan. Trzeba przy tym zauważyć, że stężenie beta-glukanu w owsie jest stosunkowo niewielkie, cechuje się on przy tym niższą aktywnością biologiczną, niż beta-glukan otrzymywany z grzybów i drożdży.
Działanie regulacyjne beta-glukanu wiąże się z tym, że tworzy on na powierzchni jelit warstwę ochronną o dużej lepkości. Warstwa ta ogranicza jednocześnie wchłanianie cholesterolu z treści pokarmowej. Innym mechanizmem działania beta-glukanu jest zmniejszanie wydzielania kwasów żółciowych, co także wpływa na metabolizm cholesterolu. Działanie beta-glukanu jest przy tym całościowe: substancja ta nie tylko eliminuje cholesterol, ale też reguluje całą gospodarkę tłuszczową organizmu. Beta-glukan przywraca równowagę wchłaniania i wydalania lipidów oraz cholesterolu LDL i HDL.
Beta glukan a cukrzyca i otyłość
Dieta obfitująca w błonnik pokarmowy wiąże się z obniżeniem zachorowalności na cukrzycę. Beta-glukan tworzy w jelicie cienkim gęstą zawiesinę, która nie hamuje wchłaniania cukru, ale je spowalnia. Glukoza wchłania się więc równomiernie, dzięki beta-glukanowi nie występują nagłe skoki jej zawartości we krwi.
Beta-glukan jest pomocny także w walce z otyłością. Wiążąc się z wodą, zwiększa objętość masy pokarmowej, co wywołuje uczucie sytości. Dla osób odchudzających się istotne jest też wywierane przez beta-glukan działanie zmniejszające zawartość cholesterolu we krwi oraz wchłanianie niekorzystnych dla zdrowia frakcji tłuszczowych.
Wpływ beta-glukanu na odporność
Do najciekawszych właściwości beta-glukanu należy jego wpływ na układ odpornościowy. Beta-glukan silnie stymuluje aktywność białych ciałek krwi, w tym makrofagów. Zwiększa także produkcję limfocytów w szpiku kostnym. Pozwala to organizmowi na skuteczne zwalczanie wszelkich patogenów, w tym wirusów, bakterii i grzybów chorobotwórczych. Dzięki beta-glukanowi organizm skutecznie broni się przed infekcjami. Stymulacja białych ciałek krwi wywiera też wpływ na walkę organizmu z komórkami nowotworowymi – beta-glukan ma więc działanie przeciwnowotworowe i zapobiegające powstawaniu nowotworów.
Regulacja pracy układu pokarmowego
Beta-glukan reguluje pracę jelit w większym stopniu, niż pozostałe składniki błonnika. Mechanizm jego działania nie jest jednak do końca poznany. Największe znaczenie w działaniu błonnika ma samo zwiększenie masy stolca, ważne jest jednak także przyspieszenie ruchów jelitowych oraz ochrona ścianek jelit. Beta-glukan wpływa na zwiększenie zawartości wody w stolcu, co ułatwia wypróżnianie.
Beta glukan w kosmetyce
Posiadane przez beta-glukan właściwości wiązania wody sprawiają, że znajduje on zastosowanie także w kosmetyce. Jest to bardzo skuteczna substancja nawilżająca, której działanie opiera się na wiązaniu wody w skórze. Beta-glukan jest więc często stosowanym składnikiem kremów i innych kosmetyków: stosować można go także w maseczkach i innych domowych środkach pielęgnacji skóry. Ponadto beta-glukany (także stosowane wewnętrznie) dostarczają skórze składników odżywczych, przede wszystkim chromu i witamin z grupy B.
Beta glukan: skutki uboczne i przeciwwskazania
W przypadku większości osób nie ma istotnych przeciwwskazań medycznych do stosowania beta-glukanu. Zbyt duża ilość beta-glukanu może prowadzić do nadmiernego zwiększenia zawartości wody w stolcu, a więc do biegunek. Możliwe jest także wystąpienie wzdęć. Obejmujące beta-glukan przeciwwskazania medyczne dotyczą jedynie osób ze wszczepionymi narządami: ze względu na działanie stymulujące i modulujące pracę układu odpornościowego, duże dawki beta-glukanu mogą prowadzić do odrzucenia przeszczepu. Jak w przypadku wszystkich substancji o dużej aktywności biologicznej, należy także zachować ostrożność w przyjmowaniu beta-glukanu w czasie ciąży oraz przy chorobach tarczycy.
Stosowanie beta glukanu u dzieci
Nie ma przeciwwskazań dotyczących stosowania beta-glukanu u dzieci. Dostępne na rynku preparaty zawierające beta-glukan dla dzieci mają na celu przede wszystkim podniesienie odporności na infekcje. Często są to preparaty złożone (zawierające także inne substancje aktywne), dostępne w atrakcyjnych dla dzieci smakach.
Beta glukan – naturalny składnik diety
Beta-glukan to substancja naturalna, wywierająca niezwykle korzystny wpływ na zdrowie organizmu. Błonnik pokarmowy jest niezbędny do zdrowego stylu życia, nie wszystkie rodzaje błonnika zawierają jednak wystarczającą ilość beta-glukanu. Ilości beta-glukanu w pożywieniu nie są wystarczające, by w pełni pokryć zapotrzebowanie organizmu na ten składnik; różna jest także jakość beta-glukanu w pożywieniu. Suplementacja beta-glukanem jest więc konieczna, zwłaszcza w przypadku osób otyłych, cukrzyków i osób, u których występuje podwyższony poziom cholesterolu.