Coraz częściej słyszy się o profilaktyce chorób. Czy to w telewizji, czy za pośrednictwem radia, Internetu, uświadamiani jesteśmy o tym jak ważne są badania kontrolne i jak tragiczne w skutkach może być ich nie egzekwowanie. Czym jest profilaktyka i jak może zapobiec chorobie?
Profilaktyka – czym jest i jakie ma fazy?
Profilaktyka w głównej mierze polega na zapobieganiu. Może dotyczyć również innych kwestii nie tylko w obszarze zdrowia. Natomiast profilaktyka zdrowotna dzieli się na 4 fazy:
- Profilaktyka wczesna – jest eliminowaniem z życia czynników szkodliwych, czyli takich, które mogą wywołać chorobę. Przykładem może być tu walka z nałogiem nikotynowym;
- Profilaktyka pierwszej fazy (pierwotna) – polega na zabezpieczeniu organizmu, np. przez szczepienia;
- Profilaktyka drugiej fazy (wtórna) – są to działania, które zmierzają do wczesnego wykrycia choroby. Do tej fazy zaliczają się badania przesiewowe określane przez środowisko medyczne pojęciem skrining. Jest to przebadanie osób zwykle nie pochodzących z grup ryzyka, nie mają one objawów, a badania przeprowadzane są tylko w celu upewnienia się, że pacjent jest zdrowy. Również diagnostyka osób z grup wysokiego ryzyka, w których choroba nie była wcześniej zdiagnozowana, kwalifikuje się do profilaktyki fazy drugiej;
- Profilaktyka trzeciej fazy – do tej fazy zalicza się osoby po leczeniu bądź w jego trakcie. Wszelkie inne działania, które zapobiegają nawrotom czy ograniczają skutki uboczne można uwzględnić w trzeciej fazie profilaktyki.
Dlaczego warto się regularnie badać?
Warto regularnie się badać by upewnić się, że z naszym organizmem nie dzieje się nic złego. Jednak, gdy wykryte zostanie ognisko chorobowe i to we wczesnym stadium, jest duża szansa nie tylko zapobiegnięcia rozwojowi choroby, ale też wyleczenia. Warto dodać też, że wczesny stan w odniesieniu do chorób nowotworowych, kolokwialnie mówiąc: leczy się lepiej. Początkowe zmiany powodowane przez mutujące komórki nowotworowe, nie dają objawów. Lekarze, zwykli mówić: jeśli nowotwór zaczyna boleć, to jest to stan poważnego rozwoju choroby. Samo postępowanie choroby może być bardzo szybkie, ale też bardzo wolne. Stąd profilaktyczne badania, które – z jednej strony mają dać pewność, że choroby nie ma, z drugiej, gdy jednak choroba zostanie wykryta, trzeba poddać się jak najszybszej terapii i dalej cieszyć się normalnym życiem.
Ale ludzie nie zawsze chcą się badać. Powodami mogą być:
- Obawa przed diagnozą, pacjenci boją się usłyszeć, że wykryto chorobę;
- Możliwe niedogodności wynikające z samego badania. Łatwiej zachęcić pacjenta to wykonania prześwietlenia płuc niż do badań inwazyjnych, np. gastroskopii czy kolonoskopii;
- Kolejną kwestią jest dostępność. Programy badań profilaktycznych mają ograniczenia dla grup wiekowych, badania adresowane są do grup ryzyka lub dla pacjentów z objawami, a liczba badań do przeprowadzenia często także jest limitowana. Są programy lokalne, co oznacza, że jeden pacjent ma dostęp do badań, a drugi już nie, bo mieszka w innym mieście, powiecie czy województwie;
- Często pieniądze odgrywają rolę kluczową. Między wykrywaniem a leczeniem jest odwieczny dylemat – inwestować w wykrywanie i leczyć taniej, bo wczesne wykrycie to mniej kosztowna terapia? Czy też koncentrować się tylko na leczeniu, bo powszechne badania profilaktyczne spowodują wzrost liczby osób, które trzeba leczyć? To dylemat niezwykle trudny do przewidzenia i policzenia. Co bardziej odważni podnoszą też kwestię długiego życia. Bo przecież wykrywając chorobę na wczesnym etapie, jest duża szansa na wyleczenie i tym samym dłuższe życie Pacjenta. Tegoż Pacjenta trzeba będzie i tak leczyć z powodu naturalnych chorób wynikających ze starzenia się organizmu;
- Czas oczekiwania nie jest takim problemem. Jeżeli jest program badań profilaktycznych, to są one dostępne w zwykle nieodległych terminach.
Jak można inaczej uświadamiać ludzi o zagrożeniu jakie niesie zbyt późne zdiagnozowanie choroby nowotworowej?
Można tu pokazywać przykłady, np. kampania obrazkowa na opakowaniach papierosów znacznie mocniej działa na wyobraźnię niż sam napis: Palenie szkodzi zdrowiu. Jednak uświadamiać powinniśmy chyba bardziej przez pozytywne przykłady niż straszenie. W przypadku onkologii, świetną pracę w tym zakresie wykonują organizacje skupiające pacjentów, szczególnie Stowarzyszenie Amazonek. Panie po raku piersi, pokazują innym Pacjentkom, – często tym załamanym, gdy przed chwilą lekarz ogłosił diagnozę – że można zostać wyleczoną i wrócić do codzienności.
Jak docierać i przekonywać do badań profilaktycznych?
Z tym pytaniem Szpital mierzy się przystępując do kolejnych programów profilaktycznych. Na uwagę zasługuje program wczesnego wykrywania raka piersi dla kobiet z powiatów radomszczańskiego i pajęczańskiego (woj. Łódzkie). To tzw. białe plamy, czyli miejsca, gdzie zgłaszalność kobiet do badań mammograficznych jest znikoma. Jak przekonać i namówić pacjentki? Mammobusy przyjeżdżają, informacja jest w lokalnej prasie, na plakatach, a mimo to chętnych brak! Tworząc plan działań założyliśmy, że naszymi sojusznikami będą lokalni liderzy, lokalne autorytety. Nawiązaliśmy kontakt z aktywnymi działaczkami kół gospodyń wiejskich, sołtyskami oraz innymi paniami chętnymi do działania. To te osoby zachęcają sąsiadki, by te się badały. Program zatytułowaliśmy: Sąsiadko, zbadaj się tak jak ja! I to zadziałało, badania trwają. Wiele z badanych kobiet przekonało się, że trzeba i warto, i będą badać się regularnie.
W jakim etapie choroby ludzie najczęściej zgłaszają się do lekarza?
Zwykle, gdy zaboli. A w przypadku choroby nowotworowej, gdy zaczyna boleć, to stan jest rozwinięty lub nowotwór rozsiany po całym organizmie i leczyć trzeba systemowo różnymi metodami. Leczenie jest długie, mocno obciążające chorego i kosztowne dla systemu powszechnej opieki zdrowotnej.
Jak Specjalistyczny Szpital Onkologiczny w Tomaszowie Mazowieckim włącza się w akcję profilaktyki? Jakie są jego działania z tym związane?
Szpital realizuje kilka programów profilaktycznych zarówno jako szpital, ale też istotnym sojusznikiem i inicjatorem działań jest działająca przy naszej Grupie, Fundacja NU-MED. Aktualnie Fundacja wspiera badania USG piersi dla kobiet oraz badania dermatoskopowe skóry. Z kolei szpital, od 2017 roku realizuje ogólnopolski Program Profilaktyki i Wczesnego Wykrywania Nowotworów Głowy i Szyi.
Realizujemy już po raz czwarty program wczesnego wykrywania raka płuc dla mieszkańców województwa łódzkiego. W dwóch powiatach prowadzimy program wczesnego wykrywania raka piersi. Ponadto Szpital i Fundacja włączają się w różne działania, które sprzyjają profilaktyce.
Niestety koronawirus pokrzyżował plany i bezpośrednie kontakty z zainteresowanymi zostały ograniczone praktycznie do zera. Mamy nadzieję, że to minie i wrócimy do aktywności. Warte podkreślenia są akcje profilaktyczne, które Fundacja NU-MED realizuje w szkołach. Opracowaliśmy program „Opowiem Ci o raku”, gdzie poprzez specjalną broszurę oraz prezentację multimedialną opowiadamy dzieciom i młodzieży o onkologii. Językiem przystępnym, bez straszenia, zachęcamy do stylu życia, który może w przyszłości uchronić nas przed chorobą (profilaktyka wczesna).
Artykuł powstał we współpracy z Specjalistycznym Szpitalem Onkologicznym NU-MED w Tomaszowie Mazowieckim https://nu-med.pl/. Wywiadu udzielał Jacek Stępnicki, rzecznik prasowy SSO NU-MED.