Czad, cichy zabójca, tlenek węgla (II) – trzy określenia tego samego gazu, który każdego roku zbiera śmiertelne żniwo. Słyszymy o nim najczęściej zimą, kiedy to nieszczelne instalacje grzewcze, powodują jego uwalnianie do przestrzeni mieszkalnych. Tlenek węgla zabija po cichu. Jest bezwonny i pozbawiony koloru. Obie te cechy sprawiają, że zatrucia czadem są jedną z najczęstszych przyczyn śmierci w miesiącach zimowych oraz stanowią nie lada wyzwanie dla pracowników ochrony zdrowia, biorących udział w czynnościach ratunkowych.
Co czyni tlenek węgla niebezpiecznym?
Aby dobrze zrozumieć zatrucie gazem, jakim jest czad, kluczowe jest poznanie mechanizmu jego działania. Czad, jako gaz zbliżony chemicznie do dwutlenku węgla, ma zdolność wiązania się do hemoglobiny, czyli czerwonego barwnika występującego w erytrocytach. W warunkach fizjologii, w płucach zachodzi wymiana gazowa. Tlen ze światła pęcherzyków płucnych dyfunduje do drobnych naczyń krwionośnych, oplatających owe pęcherzyki. Wraz z krwią dostaje się do tkanek, gdzie zużywany jest w komórkowych procesach metabolicznych, w wyniku których powstaje z kolei CO2, czyli dwutlenek węgla. Ten jest transportowany do płuc, potem zaś – w kierunku przeciwnym do kierunku dyfuzji tlenu. Hemoglobina wiąże tlen oraz dwutlenek węgla nietrwale. Dzięki temu możliwe jest odłączenie obu gazów, kiedy trafią w odpowiednie miejsca organizmu. Połączenie, jakie hemoglobina tworzy z czadem, jest kluczem do zrozumienia zatrucia gazem, któremu poświęcony jest niniejszy tekst.
Gdy tlenek węgla (II) trafia do płuc, podobnie jak tlen, dyfunduje do naczyń krwionośnych. Tam łączy się z hemoglobiną. Różnica polega na tym, że w porównaniu do tlenu oraz dwutlenku węgla, jest to wiązanie trwałe. Powinowactwo czadu do hemoglobiny jest wielokrotnie większe niż powinowactwo tlenu. Niektóre źródła podają, że jest to powinowactwo nawet 500 razy większe.
Połączenie czadu z hemoglobiną praktycznie uniemożliwia przyłączenie tlenu, co w konsekwencji prowadzi do niedotlenienia.
Jakie są objawy zatrucia czadem?
Codziennie każdy z nas narażony jest na wdychanie małych ilości czadu. Powstaje on w wyniku spalania niecałkowitego. Proces ten zachodzi w warunkach niedostatecznej podaży tlenu. Czad występuje w spalinach wytwarzanych przez różnego rodzaju instalacje grzewcze, silniki samochodowe czy też inne urządzenia użytku codziennego. W atmosferze występuje w ilościach rzędu milionów ton. Szacuje się, że około 60% to gaz antropogeniczny. Jednak małe ilości nie stanowią zagrożenia dla człowieka. Niebezpieczeństwo pojawia się w przypadku, gdy uwalniający się gaz napotyka na zamkniętą przestrzeń, może to być, chociażby zamknięty garaż lub słabo wentylowana łazienka. Gaz zaczyna się kumulować i w pewnym momencie jest go na tyle dużo, aby zacząć realnie blokować dostęp tlenu do hemoglobiny.
Najczęstsze objawy zatrucia gazem to:
- bóle głowy o tępym charakterze,
- osłabienie,
- mdłości i wymioty,
- dezorientacja,
- zawroty głowy,
- trudności w oddychaniu,
- utrata przytomności.
Lekkie bóle głowy to pierwsze objawy zatrucia czadem.
Po jakim czasie się one pojawiają?
Prace naukowe mówią o 2 – 3 godzinach ekspozycji na stężenie w powietrzu wynoszące około 0,01% – 0,02%. W przypadku stężenia 0,04% czas ekspozycji to już tylko godzina. Przy wzrastających stężeniach pojawiają się silne bóle, następnie wymioty i konwulsje. Ostatecznie dochodzi do śmierci, jeśli pomoc nie jest udzielona odpowiednio szybko. A czas jest często ograniczony. W sytuacji, gdy stężenie osiągnie wartość 1,28%, śmierć następuje w przeciągu trzech minut.
Pierwsza pomoc i skutki zatrucia czadem
Jeśli mamy podejrzenie, że gaz się ulatnia, jedną z pierwszych czynności, jakie powinniśmy wykonać, jest otwarcie okien i wywietrzenie pomieszczenia, w którym się znajdujemy. W przypadku podejrzenia zatrucia należy niezwłocznie wyjść na zewnątrz i wezwać pomoc medyczną. Jazda do szpitala własnym samochodem jest również niewskazana, z uwagi na możliwość utraty przytomności podczas kierowania pojazdem.
Co robić w przypadku podejrzenia zatrucia:
- otworzyć okna,
- wydostać się z pomieszczenia w przypadku wystąpienia wyraźnych objawów zatrucia,
- wezwać pomoc.
Pod żadnym pozorem nie wolno bagatelizować możliwości zatrucia. Nie wolno również próbować leczyć zatrucia samemu! Leczeniem zajmuje się profesjonalny zespół w szpitalu. Po możliwej ekspozycji na trujący gaz lekarz zleca badanie krwi. Jego celem jest określenie stężenia karboksyhemoglobiny powstałej z połączenia tlenku węgla (II) z hemoglobiną. Zatrucia średnio ciężkie występują, gdy stężenie we krwi wyniesie 30%. O ciężkich mówimy natomiast, gdy stężenie osiągnie 50%. Są to stany, które wymagają natychmiastowego leczenia.
Jak wygląda leczenie?
Leczenie opiera się na podawaniu tlenu. Wdychanie czystego tlenu jest najlepszym sposobem leczenia zatrucia. Wielokrotne zwiększenie stężenia tlenu we krwi pozwala na usunięcie z niej tlenku węgla (II). Pacjent otrzymuje maskę tlenową, a w przypadku, gdy jest to niemożliwe, tlen podawany jest przez respirator. Wśród możliwości leczenia wymienić można również komorę tlenową. Ciśnienie pasujące w komorze pozwala szybko zwiększyć stężenie tlenu we krwi. Jest to sposób leczenia stosowany w przypadku ciężkich zatruć oraz u kobiet w ciąży.
Długoterminowe skutki zatrucia czadem mogą nieść ze sobą uszkodzenia mózgu, serca oraz innych narządów, dlatego tak ważne jest możliwie szybkie wdrożenie leczenia.
Profilaktyka lepsza niż leczenie, czyli jak uniknąć zatrucia?
Najlepszym sposobem na profilaktykę jest dbanie o to, aby instalacje grzewcze, z których korzystamy, były utrzymane w odpowiednim stanie. Za wiele zatruć odpowiadają stare piecyki gazowe, znajdujące się w łazienkach wielu domów. Nie zawsze mieszkańcy mają możliwość wymiany takich urządzeń, w związku z czym należy pamiętać o zapewnieniu odpowiedniej wentylacji w takich pomieszczeniach. Dobrym rozwiązaniem będzie również zakup czujnika czadu i umieszczenie go w pobliżu źródła CO. Detektor zaalarmuje nas, gdy coś pójdzie nie tak. W przypadku podejrzenia ekspozycji na trujący gaz należy natychmiast wyjść na zewnątrz i wezwać pomoc.
Źródła:
- Prace naukowe Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie, 2018, t.VI, s.691-707, M. Kocyba, M. Glinka,Nafta-Gaz 2019, nr 1, s. 56–62, DOI: 10.18668/NG.2019.01.08.