Rzeżączka jest chorobą zakaźną wywoływaną przez dwoinki rzeżączki. Najczęściej występuje w drogach moczowo-płciowych, rzadziej w spojówkach, błonach śluzowych nosa i jamy ustnej, gardła i migdałków oraz odbytnicy. Przebieg choroby może być ciężki, obejmować inne narządy wewnętrzne i powodować ogólnoustrojową reakcję zapalną (sepsę).
Rzeżączka występuje z jednakową częstością u mężczyzn i kobiet.
Chorobą można zarazić się w każdym wieku. Najczęściej do zakażenia dochodzi jednak w okresie dojrzewania, co wynika z drogi przenoszenia zakażenia dwoinkami rzeżączki.
Osobliwością zakażenia gonokokowego jest to, że połowa kobiet, które na nie zachorują, ma słabe objawy podmiotowe. Prowadzi to do opóźnienia leczenia i rozwoju powikłań. U mężczyzn obraz kliniczny jest żywy.
Przyczyny rzeżączki (tryper)
Rzeżączka jest wywoływana przez dwoinki rzeżączki (Neisseria gonorrhoeae). Są one bakteriami ropnymi o kształcie przypominającym fasolę. Źródłem zakażenia jest chory człowiek.
- Główną drogą zakażenia u dorosłych są wszelkie formy kontaktu seksualnego.
- Niemowlęta mogą się zarazić, przechodząc przez kanał rodny matki chorej na rzeżączkę. Natomiast młodsze dziewczynki mogą się zarazić przez kontakt z bakteriami rzeżączki, jeśli nie są przestrzegane warunki sanitarne, oraz przez przedmioty higieny osobistej (flanelki, ręczniki, nocniki itp.).
Klasyfikacja choroby
Rzeżączka ma objawy miejscowe lub ogólnoustrojowe.
Wyróżnia się zakażenie gonokokowe dolnych dróg moczowych z zajęciem lub bez zajęcia gruczołów dodatkowych i gruczołów położonych wokół cewki moczowej, zakażenie gonokokowe otrzewnej i narządów miednicy, odbytnicy, rzeżączkę oczu, gardła, stawów i innych narządów.
Rozróżnia się:
- rzeżączkę świeżą, która trwa krócej niż dwa miesiące,
- rzeżączkę przewlekłą występującą dłużej niż dwa miesiące lub o nieznanym czasie trwania
- oraz rzeżączkę utajoną (bez objawów klinicznych).
Objawy rzeżączki
Proces zapalny najczęściej rozpoczyna się w dolnych częściach układu moczowo-płciowego w postaci zapalenia:
- cewki moczowej (zapalenie cewki moczowej),
- pęcherza moczowego (zapalenie pęcherza moczowego),
- błony śluzowej zewnętrznych żeńskich narządów płciowych i pochwy (zapalenie sromu i pochwy),
- szyjki macicy (zapalenie szyjki macicy).
U ponad połowy kobiet nie występują żadne objawy. Niektóre panie zgłaszają ropną wydzielinę z cewki moczowej lub pochwy, swędzenie i pieczenie wokół zewnętrznych narządów płciowych, ból podczas oddawania moczu czy współżycia oraz dyskomfort w podbrzuszu.
Główne objawy u mężczyzn to ropna wydzielina z cewki moczowej, częste, bolesne oddawanie moczu, uczucie swędzenia i pieczenia wzdłuż cewki moczowej, ból podczas stosunku płciowego, ból krocza promieniujący do odbytu.
Choroba może rozprzestrzenić się na gruczoły przedsionka pochwy i gruczoły znajdujące się w pobliżu cewki moczowej, z wytworzeniem ropnych jam — ropni.
W przypadku zapalenia gruczołów przedsionka występuje obrzęk i ból w okolicy warg sromowych większych oraz skąpa wydzielina z pochwy.
Gdy gruczoły w pobliżu cewki moczowej są dotknięte chorobą, zarówno mężczyznom, jak i kobietom przeszkadza ropna wydzielina z cewki moczowej, ból i dyskomfort w okolicy zewnętrznego otworu cewki moczowej. Uczucie to nasila się podczas oddawania moczu i w czasie stosunku płciowego.
Postępujące zakażenie
Jeśli zakażenie postępuje, może dojść do zapalenia innych narządów i tkanek układu moczowo-płciowego:
- u mężczyzn — przydatków jądra (zapalenie najądrza), jąder (zapalenie jądra), gruczołu krokowego (zapalenie gruczołu krokowego),
- u kobiet — wyściółki macicy (zapalenie macicy), jajowodów i jajników (zapalenie jajowodów). Pojawiają się objawy zatrucia: osłabienie, zmęczenie i gorączka.
U mężczyzn z zapaleniem jądra i przydatków jądra do objawów uszkodzenia narządu dolnych dróg moczowych dołącza się zaczerwienienie, bolesność i obrzęk moszny. Ból może rozprzestrzeniać się na krocze i pachwinę. Zapalenie gruczołu krokowego charakteryzuje się bólem w okolicy krocza, podbrzusza, ból promieniuje do odbytnicy, występują zaburzenia w oddawaniu moczu i dysfunkcje seksualne.
U kobiet z zapaleniem jajowodów, jajników i wyściółki macicy nasila się ropna wydzielina z dróg rodnych, występują skurcze i bóle ciągnące w podbrzuszu oraz krwawienia między miesiączkami.
Ze względu na połączenie jajowodów z jamą brzuszną, gdy dwoinki rzeżączki i ropa dostaną się do miednicy małej, może dojść do zapalenia otrzewnej prącia i ostrego ropnego zapalenia otrzewnej (cienkiej błony wyściełającej ściany i pokrywającej narządy) miednicy małej i jamy brzusznej. Do rozwoju tych schorzeń dochodzi na tle obniżonej ogólnej odporności organizmu, nadmiernej aktywności fizycznej, w czasie menstruacji, po poronieniu lub porodzie.
Zapalenie otrzewnej wywołuje silny ból brzucha, ogólne osłabienie, nudności, wymioty, kołatanie serca i gorączkę.
Dyskomfort podczas choroby
Do zakażenia gonokokami odbytu i okolic odbytu dochodzi poprzez przeniesienie bakterii z innego miejsca (np. kontakt otworu odbytu z wydzielinami pochwy u kobiet, powstanie otworu w jamie odbytnicy u mężczyzn z ropnym zapaleniem gruczołu krokowego) lub poprzez stosunek płciowo-analny.
Pacjentowi przeszkadza swędzenie i pieczenie w odbycie, ropna wydzielina z odbytu (może być krwista), ból podczas wypróżniania czy zaparcia. Zmiany gonokokowe objawiają się zapaleniem spojówek (zapalenie tkanki pokrywającej zewnętrzną stronę gałki ocznej i wewnętrzną stronę powiek) lub zapaleniem tęczówki (zapalenie tęczówki i znajdującego się za nią ciała rzęskowego). Zapalenie spojówek u noworodków ma odrębną nazwę — oftalmia gonokokowa. Gonokok dostaje się do oka z pierwotnego ogniska zakażenia w innym narządzie, częściej przez brak higieny osobistej, rzadziej drogą krwionośną lub limfatyczną.
W chorym oku występuje silny ból i łzawienie. Powieka puchnie, pojawia się łzawienie, światłowstręt i ropna wydzielina w kącikach oka. Rzeżączkowe zapalenie gardła (zapalenie gardła), jak również zakażenia innych struktur jamy ustnej — migdałków, języczka, podniebienia, języka itd. powstają w wyniku kontaktu orogenitalnego. Występuje ból gardła, który nasila się przy przełykaniu, suchość w ustach i chrypka w głosie.
Rzadko, u osób z ciężkim upośledzeniem odporności, gonokoki przedostają się do krwiobiegu i rozprzestrzeniają się po całym organizmie, co prowadzi do rozwoju ogólnoustrojowej reakcji zapalnej (sepsy). Bakterie mogą wnikać do stawów, kości, mózgu i błon mózgowych, serca, płuc, powodując ropne zapalenie.
Rzeżączka u noworodków ma ciężki przebieg, obejmuje oczy, nos, narządy moczowo-płciowe, często rozwija się sepsa i zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych (zapalenie opon mózgowych).
Diagnostyka rzeżączki – tryper
Rzeżączkę rozpoznaje się na podstawie objawów rzeżączkowego zapalenia w narządach moczowo-płciowych, odbytnicy, jamie ustnej, gardle, błonie śluzowej oka. Równoległe badanie partnerów seksualnych.
Badanie przeprowadza się u osób, które nie mogą zajść w ciążę, muszą przejść operację narządów płciowych i miednicy dowolnej wielkości, u kobiet planujących macierzyństwo oraz u kobiet w ciąży.
Diagnoza stawiana jest na podstawie wyników następujących badań laboratoryjnych.
- Mikroskopia z rozmazem. Metoda ta jest najbardziej wiarygodna w przypadku badania wydzieliny z cewki moczowej u mężczyzn z widocznymi objawami rzeżączki.
- Posiew na obecność gonokoków z wrażliwością na antybiotyki (materiałem jest zeskrobina lub wymaz z chorego narządu);
- Oznaczanie materiału genetycznego gonokoków (DNA) metodą łańcuchowej reakcji polimerazy (PCR). Badanie może potwierdzić obecność gonokoków na spojówce oczu, w moczu, odbytnicy, wydzielinie gruczołu krokowego i ejakulacie, w płynie stawowym itp.
Zaletą oznaczania antygenów gonokokowych metodą immunochromatograficzną jest szybkość wykrywania bakterii w różnych materiałach.
Aby ocenić stan organizmu i określić stopień zaawansowania zmiany, konieczne może być wykonanie następujących czynności:
- Ogólne badanie krwi;
- Ogólne badanie moczu;
- Badanie ultrasonograficzne miednicy, prostaty, moszny itp.
Do jakich lekarzy należy się udać?
Ginekolodzy, urolodzy i dermatolodzy są specjalistami w leczeniu rzeżączki. W zależności od wieku pacjenta, obszaru objętego chorobą i jej przebiegu, konieczna może być konsultacja z neonatologiem, pediatrą, położnikiem-ginekologiem, andrologiem, okulistą, otolaryngologiem, proktologiem i reumatologiem.
Leczenie rzeżączki
W leczeniu rzeżączki stosuje się leki przeciwbakteryjne ściśle według zaleceń lekarza, który bierze pod uwagę lokalizację i stadium choroby, wiek pacjenta, obecność lub brak ciąży itp.
- Podczas leczenia zaleca się stosowanie łagodnej diety, bez pikantnych i słonych potraw oraz napojów alkoholowych. Zaleca się unikanie ciężkiej pracy fizycznej i aktywnego uprawiania sportu. Podczas leczenia należy unikać stosunków płciowych.
- Samoleczenie i niekontrolowane stosowanie antybiotyków, nieprzestrzeganie schematu przyjmowania leków, niedozwolone zmiany w dawkowaniu zwiększają liczbę bakterii opornych na leki. Prowadzi to do rozwoju przewlekłej postaci choroby, powikłań i nawrotów. Każdy kolejny epizod rzeżączki jest cięższy od poprzedniego.