Potocznie nazywana niestrawnością, dyspepsja to znana praktycznie każdej osobie dolegliwość związana z zaburzoną pracą układu pokarmowego. Zazwyczaj doświadczamy jej w okresie świątecznym, a niektórzy nawet podczas weekendów, gdy stoły są bogato zastawione pysznościami, którym ciężko nam się oprzeć. Jeżeli jest to faktycznie kwestia jednorazowego przejedzenia, nie ma się czym przejmować. Jeśli natomiast nieprzyjemne uczucie i objawy, związane z trawieniem, pojawiają się częściej i dość regularnie, należy bliżej przyjrzeć się temu problemowi. Czym dokładnie jest dyspepsja? Co to dyspepsja czynnościowa? Jakie objawy dyspepsji najczęściej występują i w jaki sposób leczy się to zaburzenie? Odpowiedzi na te pytania znajdziesz w poniższym artykule
Czym jest dyspepsja i jakie są jej podstawy?
W znaczeniu dosłownym dyspepsja to złe trawienie. Jak już zdążyliśmy wspomnieć, pod nazwą dyspepsja kryje się pojęcie niestrawności, a więc zaburzonego procesu trawienia. Przyczyną dyspepsji może być zwyczajne zbyt szybkie jedzenie oraz spożywanie dużej ilości pokarmów, które zwyczajnie obciąża nasz układ pokarmowy. Za dyspepsją czają się jednak często inne choroby, powodujące dolegliwości objawiające się niestrawnością.
Dyspepsja występuje bardzo często u ludzi na całym świecie. Blisko 40 % wszystkich chorych, u których obserwuje się dolegliwości związane z niestrawnością, udaje się zdiagnozować konkretne przyczyny choroby. Pozostała grupa pacjentów to ci, którzy nie dostają pełnej diagnozy i ich właśnie traktuje się jako osoby cierpiące na dyspepsję czynnościową, o czym za moment. Ze względu na powszechne występowanie tego schorzenia można dość sprawnie podjąć się leczenia lub zapobiec nieprzyjemnym objawom, stosując różnego rodzaju leki i suplementy, a także wprowadzając trwałe zmiany w sposobie odżywiania i codziennym trybie życia chorego.
Dyspepsja rodzaje
Dyspepsje można podzielić na dwie grupy:
- Dyspepsją organiczną, której podstawą jest choroba refluksowa przełyku, ale także wrzody trawienne zlokalizowane w żołądku lub dwunastnicy. Niekiedy dyspepsję organiczną powoduje także stan przewlekłego zapalenia organu jakim jest trzustka, czy drogi żółciowe. Niektóre przypadki wskazują na pochodzenie niestrawności bezpośrednio w związku z nowotworem żołądka. W dużej mierze jednak, objawy dyspepsji pojawiają się na skutek przyjmowania określonych leków, takich jak np. leki stosowane w chorobach reumatycznych, ale także leków przeciwbólowych i przeciwzapalnych z grupy NLPZ. Również antybiotyki oraz suplementy zawierające w sobie potas i żelazo mogą wywoływać niejednokrotnie nawet bardzo silną niestrawność.
- Dyspepsję czynnościową, to objawy, których przyczyny powstawania nie całkiem są jeszcze wyjaśnione i jasne, nawet dla lekarzy. Dyspepsji czynnościowej nie powodują żadne konkretne choroby. U podłoża dyspepsji czynnościowej podejrzewa się działanie bodźców zewnętrznych, oddziałujących na przewód pokarmowy, który nie radzi sobie z nimi w odpowiedni sposób. Inną hipotezą i podejrzeniem niestrawności czynnościowej jest niewłaściwa kurczliwość różnych fragmentów i obszarów zlokalizowanych na długości całego układu pokarmowego. Dyspepsję czynnościową dzieli się na dwie dodatkowe podkategorie:
- zespół bólu w nadbrzuszu;
- zaburzenia poposiłkowe.
Główne przyczyny dyspepsji
Wspomniany już podział na dwie kategorię dyspepsji obejmował tylko część głównych przyczyn pojawienia się niestrawności. Poniżej przedstawiamy ciąg dalszy podstaw tego schorzenia. Do chorób lub stanów zaburzonego funkcjonowania układów ciała człowieka, w tym głównie układu pokarmowego, należą:
- stan ostrego zapalenia wątroby;
- choroba wrzodowa zarówno żołądka, jak i dwunastnicy;
- zaburzona praca przewodu pokarmowego;
- stan (przewlekły lub ostry) zapalenia trzustki;
- choroba Leśniowskiego-Crohna;
- stan niedokrwienia jelit;
- choroby dróg żółciowych;
- wspomniane już przyjmowanie leków;
- nadmierne spożywanie alkoholu;
- niewłaściwa dieta, bogata w tłuszcze i nadmiar mięsa;
- zawał mięśnia sercowego;
- tętniaki w jamie brzusznej;
- cukrzyca;
- zaburzona praca tarczycy – nadczynność i niedoczynność.
Jakie są objawy dyspeptyczne?
W większości przypadków objawy u osób mierzących się z tym schorzeniem są do siebie zbliżone, dlatego tak charakterystyczne i pozwalające na trafną diagnozę ze strony lekarzy. Jeżeli nawet pewne objawy dyspepsji są dolegliwościami o nietypowym i niecharakterystycznym przebiegu, ich przewlekły i trwający przez dłuższy czas stan sugerują niestrawność chorobliwą. Do najczęściej występujących objawów dyspeptycznych zaliczyć można:
- Zgagę;
- Nudności, a także wymioty;
- Odbijania o przykrym zapachu i odczuciu obecności kwasu w przełyku;
- Nieprzyjemny, kwaśny posmak w jamie ustnej;
- Zaburzoną pracę układu pokarmowego w odcinku jelita grubego, skutkującą zazwyczaj przewlekłą biegunką;
- Obecność zbyt dużej ilości produkowanych gazów fermentacyjnych w poszczególnych odcinkach przewodu pokarmowego.
Występowania tych 6, głównych objawów można zakwalifikować jako osobą i samodzielną jednostkę chorobową. Schorzenie to nazywa się dyspepsją bez owrzodzenia. Inną nazwą bywa także zespół objawów towarzyszących chorobom przewodu pokarmowego. Nie jest to powszechnie używana nazwa, jednak bezpośrednio i jasno odnosi się ona do wszelkich zaburzeń pracy układu trawiennego.
Momenty które mogą świadczyć o objawach dyspeptycznych są:
- Duże, bogate posiłki, które powodują przejedzenie się, szczególnie pokarmami tłustymi, słodkimi i ciężkostrawnymi;
- Nieżyt żołądka (najczęściej niedokwaśny i przewlekły);
- Stany zapalne dróg żółciowych bądź trzustki o charakterze przewlekłym;
- Pozapalne stany wątroby ze stwierdzoną zaburzoną jej czynnością;
- Choroby wrzodowe żołądka bądź /oraz dwunastnicy;
- Przewlekłe schorzenia jelit;
- Nowotwory na każdym możliwym odcinku przewodu pokarmowego.
Skuteczna diagnostyka dyspepsji
W pierwszej kolejności, w przypadku utrzymujących się, wyżej wymienionych objawów, i przy podejrzeniu problemów z układem trawiennym, należy udać się do lekarza, który skieruje nas na właściwe tory leczenia i postawi diagnozę, być może już po samym wywiadzie. W jego trakcie nie będzie on niestety w stanie stwierdzić rodzaju dyspepsji. To czy niestrawność ma charakter organiczny czy czynnościowy, stanowić będzie dopiero badanie endoskopowe. Wykonanie gastroskopii przełyku, żołądka i dwunastnicy pozwoli na jasne stwierdzenie co faktycznie jest przyczyną naszych dolegliwości.
Diagnostyka powinna być przeprowadzona w trybie pilnym, w momencie gdy do dolegliwości dochodzi znaczna utrata masy ciała, bóle brzucha występujące w nocy, problemy z przełykaniem pokarmów oraz krwawienie z przewodu pokarmowego.
Poza endoskopią w diagnostyce niestrawności wykonuje się także:
- USG jamy brzusznej,
- badanie biochemiczne krwi,
- badanie morfologiczne krwi.
Jak leczyć dyspepsję i zapobiegać niestrawności?
Do najpopularniejszych i najczęściej stosowanych sposobów leczenia dyspepsji zalicza się:
Zmianę diety i stylu życia. Dla pacjentów z dyspepsją jest to często najłatwiejsze i najbardziej skuteczne leczenie jakiego mogą się podjąć bez ingerencji lekarza i leków. Dieta powinna być bogata w produkty lekkostrawne, o niskiej zawartości tłuszczu i przygotowywane w odpowiedni sposób. Wykluczyć należy smażenie i panierowanie. Chorzy powinni spożywać potrawy gotowane, duszone, delikatnie przyprawione. Należy unikać także spożywania zbyt dużych posiłków. Najlepiej jeść kilka razy dziennie, mniejsze porcje, w regularnych odstępach czasowych.
Leczenie farmakologiczne, w którym stosuje się leki:
- osłaniające błonę śluzową żołądka,
- hamujące wydzielanie kwasu solnego, do których należą: omeprazol, ranitydyna, esomeprazol, pantoprazol,
- rozkurczowe (szczególnie, gdy objawem dominującym w chorobie jest ból);
- prokinetyczne;
- przeciwdepresyjne (w przypadku pojawienia się także zaburzeń depresyjnych).
Dyspepsję wynikającą z błędów żywieniowych i niewłaściwego trybu życia można łatwo wyleczyć zmieniając swoje nawyki i wprowadzając w życie kilka zmian. Jeśli chodzi o inne przyczyny, związane bezpośrednio z chorobami układu pokarmowego, leczenie dyspepsji i objawów niestrawności może trwać nawet kilka lat. Na szczęście na ogół objawy ustępują lub zmniejszają się na tyle, że niestrawność nie przeszkadza już choremu w codziennym życiu.
Źródła:
- Dieta łatwostrawna. Z czym to się je?, Ewa Ceborska-Scheiterbauer, 2019, Wydawnictwo: Sensus;
- Diagnostyka obrazowa Układ trawienny, Stanisław Leszczyński, Joanna Pilch-Kowalczyk, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2012.