Pobudliwość to właściwa żywej materii zdolność przechodzenia w stan ruchu, pod wpływem różnego rodzaju dostatecznie silnych bodźców, które wyprowadzają jej fizjologiczny stan równowagi. Taką definicję pobudliwości stworzył Claude Bernard. Ta opublikowana przez francuskiego fizjologa niemal 200 lat temu, do dzisiaj nie uległa zmianie.
Organizmy jednokomórkowe pod wpływem bodźca zewnętrznego zmieniają swoją czynność. Objawia się to na przykład ruchem pseudopodiów, rzęsek lub wici. U istot zwierzęcych wielokomórkowych, komórki są niezwykle zróżnicowane pod względem czynnościowym i strukturalnym. Wyjątkową pobudliwością charakteryzują się komórki układu nerwowego.
Rozwój układu nerwowego
Układ nerwowy człowieka powstaje z zewnętrznego listka zarodkowego (ektodermy) już w połowie trzeciego tygodnia życia zarodkowego. Okres ten nazywany jest neurulacją, a zarodek będący w tej fazie określa się jako neurula. Niezwykle istotnym momentem w rozwoju układu nerwowego zarodka jest zamykanie się tzw. cewy nerwowej. Ma to miejsce w 21. dniu życia i do prawidłowego przebiegu tego procesu konieczna jest odpowiednia ilość kwasu foliowego. Dlatego też suplementacje tej witaminy zaleca się kobietom w wieku rozrodczym.
Czym jest nerw?
Nerw (łac. nervus) jest to skupisko włókien nerwowych, które przybiera postać długiego pęczka. Włókna nerwowe, czyli aksony to długie wypustki komórki nerwowej. To właśnie drogą tych długich wypustek zwanych także neurytami, impuls nerwowy przekazywany jest z ciała komórki (perykarionu) w kierunku synapsy chemicznej. Tam sygnał jest przekazywany kolejnym komórkom. Nerwy są głównym elementem obwodowego układu nerwowego. Obwodowy układ nerwowy pośredniczy między układem centralnym (mózgowie i rdzeń kręgowy) a narządami.
Szczególnym rodzajem nerwów są nerwy rdzeniowe. Są to dużych rozmiarów nerwy, które odchodzą bezpośrednio z rdzenia kręgowego w postaci tzw. korzeni. W ludzkim organizmie występuje 31 par nerwów rdzeniowych. Na szczególną uwagę zasługuje nerw trójdzielny (nervus trigeminus), który jest największym nerwem czaszkowym ludzkiego ciała, oddającym liczne niezwykle istotne gałęzie.
Niekiedy może dochodzić do wystąpienia zaburzeń w funkcjonowaniu nerwów. Taki stan może prowadzić do choroby. Choroby te mogą przyjmować postać nerwobólu nerwu (w tym nerwobólu nerwu trójdzielnego), ale także warto zaznaczyć możliwe zapalenie nerwu oraz chorobę jaką jest neuralgia. Diagnostyką, leczeniem i profilaktyką chorób związanych z nieprawidłowościami układu nerwowego zajmuje się dziedzina medycyny zwana neurologią i neurochirurgią.
Nerw trójdzielny — budowa i funkcje
Nerw trójdzielny to V nerw czaszkowy. Opuszcza on mózgowie pomiędzy wiązkami włókien, które przebiegają z mostu do konara środkowego móżdżku. Tworzy on w tym miejscu dwa korzenie: czuciowy i ruchowy. Są one od siebie wyraźnie oddzielone. Korzeń czuciowy (radix sensoria) jest bardzo gruby i większy od części ruchowej. W jego skład wchodzi kilkadziesiąt wiązek włókien nerwowych. Korzeń ruchowy (radix motoria) zawiera tylko kilka takich wiązek. Dlatego też określany jest jako część mniejsza.
Korzeń czuciowy w dalszym swoim przebiegu tworzy zwój trójdzielny (ganglion trigeminale) zwany także zwojem półksiężycowatym.
Każdy z nerwów rdzeniowych posiada swoje jądra, będące elementem ośrodkowego układu nerwowego. W skład tych jąder wchodzą ciała komórek nerwowych, czyli perykariony. Nerw trójdzielny nie jest wyjątkiem. Posiada on jądro ruchowe, które ma długość ok. 3-4 mm i zlokalizowany jest w części mózgowia zwanej mostem oraz jądro czuciowe górne i jądro śródmózgowe. Pewne badania sugerują, że oprócz jądra ruchowego i czuciowego, nerw trójdzielny posiada także jądro przywspółczulne. Nie jest to jednak w pełni potwierdzona informacja.
Gałęzie nerwu trójdzielnego
Od nerwu trójdzielnego odchodzą trzy gałęzie. Jest to nerw oczny, szczękowy i żuchwowy.
- Nerw oczny (nervus ophtalmicus) to nerw o charakterze czuciowym. Odpowiada on za unerwienie skóry głowy powyżej szpary powiekowej oraz boczną część nosa. Oddaje on nerw łzowy (nervus lacrimalis) unerwia gruczoł łzowy. Gruczoł ten ma wielkość około 2 x 1.2 cm i leży w górno-bocznej części oczodołu. Jego funkcją jest produkcja łez. Nerw oczny oddaje także nerw czołowy oraz nerw nosowo-rzęskowy.
- Nerw szczękowy (nervus maxillaris) to również nerw czuciowy. Unerwia on skórę powyżej ust oraz poniżej szpary powiek. Oddaje on nerw jarzmowy oraz nerw podoczodołowy, którego funkcją jest unerwianie zatoki szczękowej oraz zębów i dziąseł górnych.
- Nerw żuchwowy (nervus mandubilaris) ma charakter czuciowo-ruchowy. Unerwia on skórę skroni oraz skórę poniżej ust. Część ruchowa tego nerwu odpowiada za pobudzanie mięśni odpowiedzialnych za żucie. Budowa tego nerwu jest niezwykle skomplikowana. Nerw żuchwowy oddaje wiele gałęzi. Wśród nich znajduje się nerw policzkowy, nerw żwaczowy, nerw językowy (unerwia czuciowo większą część języka), nerw zębodołowy dolny czy też nerwy skrzydłowe.
Zapalenie nerwu trójdzielnego
Zapalenie nerwu to zjawisko określane także jako neuralgia lub neroból. Czym jest neuralgia? Termin ten został wprowadzony po raz pierwszy już w latach 20. XX wieku. Choroba ta polega na ostrym, promieniującym bólu w miejscu unerwianym przez dany nerw lub jego gałęzie. Zazwyczaj objawy nerwobólu nerwu są nagłe, skokowe i krótkotrwałe. Cechuje je jednak duża intensywność. Dodatkowo zapalenie nerwu może prowadzić do zaburzeń czucia, a także osłabienia sił mięśni i uczucia mrowienia zwanego parestezją.
Zapalenie nerwu trójdzielnego może mieć złożony charakter. Wynika to z faktu, iż jego budowa jest niezwykle skomplikowana. Objawy tej neuralgii zależne są od gałęzi nerwu, która zostanie dotknięta zapaleniem. Jest to choroba rzadka, występująca u 1 na 15 000 ludzi. Dotyka głównie osoby w średnim wieku.
Objawy nerwobólu nerwu trójdzielnego dotyczą zazwyczaj jednej połowy twarzy. Bóle są nagłe, intensywne i krótkotrwałe. Zazwyczaj jest to choroba przewlekła, której objawy mogą się nasilać w pewnych okresach. Do takiej intensyfikacji dochodzi często w okresie letnim. Ogromne znaczenie ma prawidłowe leczenie tego schorzenia. Źle dobrana farmakoterapia może prowadzić do oporności na leki oraz mogą dołączyć do choroby nowe objawy. Wyróżnia się tu często neurastenię i depresję.
Neurastenia to postać nerwicy. Występuje ona najczęściej spośród nerwic. Do jej objawów należy zaliczyć niepokój, zaburzenia koncentracji, bóle i kołatanie serca, bóle głowy oraz wzmożoną pobudliwość nerwową. Niekiedy obserwuje się także zaburzenia ze strony układu pokarmowego oraz zmniejszeniem zdolności współżycia.
Diagnostyka zapalenia nerwu trójdzielnego
Zapalenie nerwu trójdzielnego może wystąpić w konsekwencji choroby zwanej depresją maskowaną (depresja atypowa). Depresja ta różni się od większości tego typu schorzeń tym, że takie objawy jak obniżony nastrój i spadek energii nie jest najbardziej charakterystyczny. Zamiast tego dominują takie objawy jak bóle głowy, bezsenność i lęk przybierający różne postacie.
Diagnostyką nerwobólu nerwu trójdzielnego zajmuje się lekarz neurolog. W celu ustalenia dokładnego zespołu chorobowego o występujących charakterystycznych objawach należy dokonać diagnostyki różnicowej. Jej zadaniem jest wykluczenie innych chorób o podobnych dolegliwościach klinicznych. Należy tu wyróżnić SM (stwardnienie rozsiane – sclerosis multiplex), zawał pnia mózgu, konflikt naczyniowo-nerwowy oraz pewne postacie tętniaka.
Leczenie neuralgii nerwu trójdzielnego
Opisując czym jest neuralgia, nie sposób nie wspomnieć o metodach leczenia tego schorzenia. Możliwości jest wiele a koncentrują się one głównie w oparciu o farmakoterapię, ale także niekiedy przybiera postać leczenia neurochirurgicznego lub radioterapii.
Podczas leczenia farmakologicznego nerwobólu nerwu trójdzielnego, stosuję się zazwyczaj karbamazepinę. Jest to lek psychotropowy, przeciwdrgawkowy i wyrównujący nastrój. Stosuje się go także do leczenia choroby afektywnej dwubiegunowej oraz w pewnych postaciach padaczki. Środek ten znalazł także zastosowanie w leczeniu schizofrenii. należy wspomnieć, że karbamazepina to lek, którego nie zaleca sie stosować w ciąży. Jego działanie może bowiem powodować wady cewy nerwowej płodu.
Długotrwała farmakoterapia, z wykorzystaniem tego związku, może prowadzić do osteomalacji, czyli rozmiękania kości. Wynika to z faktu, że lek ten przyspiesza metabolizm witaminy D (kalcytriolu) w organizmie. Inne środki farmaceutyczne stosowane w leczeniu zapalenia nerwu trójdzielnego to m.in gabapentyna, klonazepan, topiramat czy kwas walproinowy.
Leczenie chirurgiczne nerwobólu nerwu trójdzielnego
Polega na blokadzie zajętych zapaleniem gałęzi nerwu. Bardziej skomplikowanym zabiegiem neurochirurgicznym jest mikrodekompresja naczyniowa nerwu trójdzielnego. Operacja ta polega na fizycznym oddzieleniu tętnicy móżdżkowej górnej od nerwu trójdzielnego. W tym celu stosuje sie preparaty wykonane z tworzywa sztucznego np. teflonu. Jest to skomplikowana operacja, która wymaga otwarcia czaszki. Fragment usuniętej kości czaszki nie jest umieszczany ponownie na swoim miejscu (kraniektomia). Jest to element różniący kraniektomię od kraniotomii.
Radioterapia
Ma na celu wyleczenie neuralgii nerwu trójdzielnego opiera się na wykorzystaniu promieniowania gamma. Zabieg ten przeprowadza się z wykorzystaniem tzw. gamma knife (nóż gama). Jest to wysoce specjalistyczne urządzenie medyczne stosowane w radiochirurgii.
Urządzenie to wykorzystuje wysokie dawki promieniowania gamma, sięgające wartości ok. 10 Grejów (Gy). Pacjent przed rozpoczęciem naświetlania zostaje precyzyjnie unieruchomiony. Następnie przy wykorzystaniu tomografii komputerowej oraz rezonansu magnetycznego, lokalizuje się z niezwykłą dokładnością miejsce występowania guza lub miejsca naświetlania przy leczeniu neuralgii nerwu trójdzielnego.
Gamma knife ma szereg zalet. Cechuje się dużą precyzją, skutecznością oraz nie wymaga otwarcia czaszki. Gamma knife stosuje się głównie w leczeniu nowotworów takich jak oponiaki, gruczolaki przysadki czy czaszkogardlaki. Dostępność gamma knife w Polsce jest niewielka. Urządzenie to po raz pierwszy wykorzystane zostało w Centrum Onkologii w Gliwicach. Miało to miejsce w 2010 roku. Rok później w gamma knife wyposażony został ośrodek w Warszawie. W roku 2013 ten wysoce specjalistyczny sprzęt medyczny zasilił Centrum Diagnostyki i Terapii Onkologicznej w Katowicach.
Bóle głowy – przyczyny i metody leczenia
Ból głowy to niezwykle szerokie pojęcie. Jest to bardzo niespecyficzny objaw, który może towarzyszyć wielu schorzeniom. Sam jednak niezwykle rzadko jest konsekwencją choroby poważnej. Zazwyczaj ma to charakter przemijającej migreny.
Przyczyny bólu głowy są bardzo zróżnicowane. Migrena może być konsekwencją przemęczenia oczu, stresu czy zapalenia zatok przynosowych. Leczenie bólu głowy przyjmuje najczęściej formę farmakoterapii. Leki przeciwbólowe zawierają zazwyczaj takie związki jak paracetamol, kwas acetylosalicylowy czy ibuprofen.
Warto jednak wspomnieć, że w złagodzeniu i skutecznego leczenia bólów głowy pomóc może spacer na świeżym powietrzu, odpowiednie nawadnianie organizmu oraz odpoczynek.