Dla osób, u których zdiagnozowano ciężkie choroby, związane z układem krwionośnym bądź chłonnym, w tym także część chorób nowotworowych, często jedynym ratunkiem, nie tylko zdrowia, ale i życia, jest przeszczep szpiku kostnego.
Oddanie krwiotwórczych komórek macierzystych może całkowicie odmienić życie chorego i pozwolić mu na normalne życie. Schorzeniami, które wymagają leczenie przy pomocy początkowo zniszczenia, a następnie pobrania i przeszczepienia szpiku są:
- Chłoniak;
- przewlekłe białaczki szpikowe i zespoły mieloproliferacyjne;
- ziarnica złośliwa;
- pewne odmiany anemii (nocna napadowa hemoglobinuria, anemia Fanconiego lub plastyczna);
- niedobory odporności (wrodzone);
- choroby metaboliczne;
- schorzenia autoimmunologiczne.
Poszukiwanie dawców — jak oddać szpik?
Z reguły dawców poszukuje się wśród najbliższych pacjenta. Jest to pierwszy strzał, ze względu na to, że szansa na zgodność genetyczną, wśród powiązanych ze sobą biologicznie osób, jest najwyższa. Badani są zazwyczaj rodzice, rodzeństwo i dzieci. Często jednak bywa to strzał chybiony, zgodność tkankowa nie musi być na wysokim poziomie, nawet z naszym rodzeństwem. Zdarza się, że wynosi mniej niż 30 procent, a to zdecydowanie za mało by zdecydować się na przeszczep od takiej osoby. Kolejną opcją, jaką wykorzystuje się w przypadku poszukiwania dawcy szpiku dla chorego, jest przeszukanie bazy dawców szpiku. W bazie znajdują się nawet setki tysięcy potencjalnych dawców. Zgłoszenie się tam jest dobrowolne.
Oddawanie szpiku, tak jak i samo zgłoszenie się do bazy dawców, nie wiąże się z żadnymi kosztami, zarówno ze strony potencjalnego dawcy, jak i banku dawców. Osoba, która zobliguje się do bycia dawcą, robi to więc bezinteresownie i anonimowo.
Niestety, pomimo bogatej bazy dawców szpiku (blisko 1,5 miliona osób zarejestrowanych DKMS, na świecie aż 25 milionów!), szansa na znalezienie dawcy, o wystarczającej zgodności z chorym, są bardzo nieduże. Zaledwie 1 na około 20 tysięcy dawców pasuje do profilu osoby chorej. Ze względu na to, że bazy potencjalnych dawców szpiku mają charakter międzynarodowy, poszukiwania nie są ograniczone tylko do kraju, w którym przebiega leczenie, ale może zdarzyć się tak, że nasz „bliźniak genetyczny” znajdzie się w miejscu oddalonym od naszego miejsca zamieszkania nawet o kilka tysięcy kilometrów. Dzięki temu szanse na pomoc chorym zdecydowanie rosną.
Jak oddać szpik i kto może być dawcą? Czy oddanie szpiku boli?
Najlepiej byłoby, gdyby każdy chętny mógł zostać dawcą szpiku. Zdecydowanie zwiększyłoby to szanse chorych na znalezienie pasującej osoby. Niestety, medycyna także ma pewne ograniczenia i nie inaczej jest w tym przypadku. Przeciwwskazania dyskwalifikujące dawcę są dość istotne.
Pierwszym warunkiem jest wiek: preferowany to 18 do 30 lat, jednak nawet 55-latkowie mogą zarejestrować się w bazie DKMSu. Kolejnym ograniczeniem jest masa ciała. Osoba chcąca być dawcą szpiku powinna ważyć nie mniej niż 50 kg, ale także nie mieć nadmiernej nadwagi — BMI tej osoby nie powinno przekraczać 40.
Osoba chcąca zgłosić się jako chętny, by oddać szpik, musi charakteryzować się także dobrym stanem zdrowia, co oznacza, że nie jest obciążona żadnymi chorobami przewlekłymi (np. cukrzycą typu 1), genetycznymi oraz dziedzicznymi (np. hemofilia). Dokładniejsza lista chorób, które uniemożliwiają, zostanie dawcą szpiku, obejmuje:
- Choroby układu sercowo-naczyniowego (poza arytmią i wadami zastawkowymi oraz nadciśnieniem tętniczym);
- przebyte i czynne choroby nowotworowe;
- choroby zakaźne;
- osoby po wcześniejszych transplantacjach (wyjątkiem są te z wykorzystaniem tworzyw sztucznych lub własnej tkanki);
- choroby autoimmunologiczne /endokrynologiczne (wyjątki wymagające jedynie konsultacji to Hashimoto czy atopowe zapalenie skory);
- choroby neurologiczne (możliwe do pominięcia są niektóre neuropatie obwodowe oraz urazy okolic głowy);
- ciężkie choroby krwi i szpiku kostnego;
- silne zaburzenia psychiczne, w tym uzależnienia (alkohol, leki, narkotyki);
- osoby, które przeszły kilka operacji w znieczuleniu ogólnym
- osoby, które przeszły kilka operacji ze względu na ciężkie urazy wielonarządowe;
- osoby przyjmujące leki obniżające odporność.
Mimo że oddawanie szpiku kostnego nie jest związane z żadnymi przywilejami finansowymi, istnieje pewna grupa ułatwień dla osób, które w przyszłości, po zarejestrowaniu się, zostaną dawcami. Osoby, które przynajmniej jeden raz oddały swoje krwiotwórcze komórki macierzyste, otrzymują tzw. odznakę Dawcy Przeszczepu. Upoważnia je to do korzystania z opieki medycznej (ambulatoryjnej) poza kolejnością. Osobom, które były dawcami więcej niż jeden raz, zostaje nadany tytuł Zasłużonego Dawcy Przeszczepu. Takie osoby, poza korzystaniem z usług opieki ambulatoryjnej mogą liczyć także na darmowe leki z grupy leków podstawowych i uzupełniających.
Chce oddać szpik kostny? Czy oddanie szpiku boli? Jakie są przeciwwskazania? Czy stan mojego zdrowia na to pozwoli?
Osoby chcące zostać dawcami komórek macierzystych, stawiają sobie mnóstwo pytań, typu, co dyskwalifikuje dawcę lub czy stan mojego zdrowia jest odpowiedni. Jeżeli tylko nie ogranicza nas żadna z powyższych chorób i spełniamy wszystkie warunki do tego, aby zostać dawcą szpiku, nic nie stoi na przeszkodzie, by się jako taki zarejestrować. W Polsce najpopularniejsza jest Fundacja DKMS. Poza nią oczywiście istnieje jeszcze kilka innych, w których można zgłosić nasza chęć rejestracji. Podobny zabieg można wykonać w każdym z regionalnych Centrów Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa, składając odpowiedni formularz i deklaracje woli. Co więcej, aby dokończyć proces rejestracji, pobrany zostanie od nas materiał do badań (badane są antygeny HLA), dzięki czemu będzie można bez problemu umieścić w bazie wyniki, które posłużą później do porównania ze zgodnością genetyczną osoby chorej.
Pobranie krwi i krwiotwórczych komórek macierzystych, odbywa się w miejscach takich jak CKK, natomiast w wypadku rejestracji w DKMS, jest to proces od początku, do prawie samego końca przebiegający przez internet. Jedynym elementem niezwiązanym z komunikacją online, jest odbiór i odesłanie pakietu rejestracyjnego. W pakiecie jest formularz, niezbędne informacje i instrukcje, ale także, co najważniejsze – zestaw do pobrania materiału biologicznego. Oddanie materiału jest bardzo proste i polega na użyciu dwóch specjalnych pałeczek do pobrania próbek z wewnętrznej strony policzka. W odpowiedzi powinniśmy dostać potwierdzenie rejestracji i kartę dawcy.
Czy oddawanie szpiku boli? Czy stan mojego zdrowia pozwoli zostać dawcą?
Procedura oddawania szpiku kostnego jest oceniana jako mało lub praktycznie bezbolesna. Pierwsza z metod to po prostu pobranie od dawcy jego krwi obwodowej. Aż 80 procent dawców właśnie w ten sposób oddaje choremu swoje komórki krwiotwórcze. Na 5 dni przed oddaniem szpiku, dawca otrzymuje zastrzyki z czynnikiem wzrostu.
Sama procedura pobrania szpiku to zaledwie 1-2 godzin w szpitalu. Krew pobierana jest z jednej ręki, następnie filtrowana tak, aby pozyskać z niej jedynie potrzebne komórki macierzyste, po czym wraca do krwiobiegu dawcy przez wenflon wkłuty z drugie ramię. Jedynymi skutkami ubocznymi mogą być nieraz występujące objawy, podobne do grypy, powodowane przez czynnik wzrostu.
Pozostała grupa, czyli 1/5 dawców to Ci, u których szpik pobierany jest z kości biodrowej, a dokładnej mówiąc z jej talerza. Zabieg ten, w przeciwieństwie do wyżej opisanego, to procedura, która wymaga krótkiego, ale jednak okresu hospitalizacji. Z reguły są to 2, nieraz 3 dni. Zabieg wykonywany jest w znieczuleniu ogólnym, więc dawca nie odczuwa żadnego bólu. Pobrana przy pomocy specjalistycznej igły krew, w objętości około litra, wraz ze szpikiem kostnym zostaje przefiltrowana i trafia do osoby chorej. Po samym zabiegu przez okres kilku dni można odczuwać lekki dyskomfort w okolicy biodra, natomiast nie jest to szczególnie uciążliwe. Tak jak przemijający ból kości biodrowej tak i utracony, w szczytnym celu, litr krwi, w ciągu tygodnia lub dwóch zostaje odtworzony przez organizm i nie wpływa niekorzystnie na osobę oddającą szpik.
Niewiele trzeba by uratować komuś życie. Proces oddawania szpiku jest prosty, praktycznie bezbolesny, a satysfakcja z pomocy drugiemu człowiekowi — bezcenna. Od 2002 roku obchodizmyw Polsce Dzień Dawcy Szpiku. Dzień Dawcy Szpiku jednoczy ludzi, którzy oddali szpik i komórki krwiotwórcze po to, by dać szansę chorym na powrót do zdrowia. W okresie pandemii Dzień Dawcy Szpiku obchodzony jest online, także każdy zainteresowany moze wziąc w nim udział i porozmawiać o sile różnorodności genetycznej, działaniu w Klubie Dawcy i o tym, jaki wpływ na pobranie komórek macierzystych i ich transport ma pandemia koronawirusa.