Paciorkowce to bakterie, które nie zawsze muszą być groźne dla człowieka. Kiedy jednak trafią na podatny grunt, a takim jest na przykład osłabiony organizm, mogą szybko się namnożyć i narobić w ciele sporo zamieszania. Najczęściej prowadzą do infekcji układu oddechowego. Mogą też powodować zakażenia innych organów i przyczyniać się do niebezpiecznych dla zdrowia powikłań.
Czym są paciorkowce, jak objawia się zakażenie nimi i jak można je leczyć?
Paciorkowiec – charakterystyka
Paciorkowce znane są także pod nazwą streptokoki. Określenie to pochodzi od greckiego słowa „streptos „, które oznacza coś, co łatwo się wygina. Paciorkowce należą do grona bakterii gram-dodatnich. Potwierdzenie ich obecności w organizmie jest możliwe w badaniu bakteriologicznym. W wyniku barwienia metodą Gramma paciorkowce zabarwią się na fioletowo.
Paciorkowce są tlenowymi lub względnie beztlenowymi bakteriami o kulistym kształcie. Podziały zachodzą u nich wzdłuż jednej osi. Rosną w łańcuchach albo w parach i stąd też pochodzi ich nazwa, bo przypominają trochę paciorki nawinięte na sznurek.
Większość paciorkowców jest nieszkodliwa dla człowieka i stanowi element prawidłowej flory bakteryjnej organizmu. Część z nich, w przypadku nadmiernego namnożenia się, może powodować jednak różnego rodzaju dolegliwości.
Paciorkowiec – podział
Podstawowym kryterium podziału paciorkowców jest ten wynikający z rodzaju hemolizy, do jakiego doprowadzają. Hemoliza to inaczej proces rozpadu czerwonych krwinek.
Paciorkowce możemy podzielić na:
- Paciorkowce alfa-hemolizujące – w ich przypadku dochodzi do częściowej hemolizy. Jest ona wywoływana przez redukcję żelaza w hemoglobinie.
- Oraz Paciorkowce beta-hemolizujące – one doprowadzają do całkowitej hemolizy. Wiąże się ona z całkowitym rozerwaniem erytrocytów.
- Paciorkowce y – nie prowadzą do widocznej hemolizy.
- Paciorkowce alfa-hemolizujące:
Pneumokoki:
W niewielkich ilościach występują w naturalnej florze bakteryjnej jamy nosowo-gardłowej u ludzi. Ich nadmierne namnożenie się może jednak doprowadzić do różnego rodzaju schorzeń. Chodzi przede wszystkim o infekcje zatok, ucha środkowego lub zapalenie płuc. W efekcie zakażenia pneumokokami może dojść do zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych. Ten rodzaj bakterii może także doprowadzić do zagrażającej życiu sepsy.
Pneumokoki są szczególnie groźne dla niemowląt i małych dzieci. Dlatego coraz popularniejsze są szczepienia przeciwko tej grupie bakterii.
Paciorkowiec zieleniejący:
Wywołuje głównie ropne infekcje w jamie ustnej. Zakażenie tym rodzajem paciorkowca może prowadzić do zapalenia wsierdzia. Jest to stan zapalny jam serca, zastawek lub większych naczyń krwionośnych, będący powikłaniem ropni okołozębowych.
Paciorkowce beta-hemolizujące:
Ta grupa jest zdecydowanie bardziej rozbudowana i uwzględnia grupy bakterii oznaczane literami alfabetu od A do O.
Paciorkowce grupy A:
Są paciorkowcami ropnymi. Odpowiadają między innymi za ropną postać anginy. Mogą także powodować infekcje skóry, układu moczowego lub płciowego.
Paciorkowce grupy B:
Nazywane są inaczej paciorkowcami bezmleczności i mogą być szczególnie niebezpieczne dla ciężarnych kobiet i noworodków. Podczas akcji porodowej może dojść do przekazania bakterii noworodkowi, u którego mogą, chociaż nie muszą, wystąpić związane z tym powikłania.
Do najczęstszych powikłań u noworodków należy zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, a w skrajnych przypadkach może dojść także do sepsy.
Bakterie tego typu mogą powodować także powikłania okołoporodowe u kobiety, atakując jej układ rozrodczy.
Paciorkowce grupy B mogą powodować zakażenie błon płodowych i wywołać przedwczesny poród, a także poporodowe zapalenie jamy macicy u matki.
Paciorkowce grupy D:
Nazywane inaczej paciorkowcami kałowymi. Bakterie tego typu występują naturalnie w przewodzie pokarmowym człowieka i dopóki znajdują się wyłącznie tam, nie stanowią najczęściej zagrożenia dla zdrowia.
Dopiero gdy zaczną się nadmiernie namnażać i zostaną przeniesionie w inne miejsca w ludzkim organizmie, na przykład do cewki moczowej czy jamy ustnej, mogą doprowadzić do choroby.
Zakażenie potocznie nazywa się chorobą brudnych rąk, bo jego przyczyną jest najczęściej brak odpowiedniej dbałości o higienę.
Paciorkowcem kałowym można zarazić się w miejscach publicznych. Uważać trzeba między innymi na na basenach czy w publicznej ubikacji.
Bakterie kałowe najczęściej są przenoszone na brudnych rękach w okolice układu moczowego. Mogą tam doprowadzić do zakażenia pęcherza lub cewki moczowej.
Paciorkowce tego typu mogą także powodować zapalenie pochwy, prostaty, a w skrajnych przypadkach nawet choroby nerek.
Paciorkowce – jak można się zarazić?
Szacuje się, że bezobjawowymi nosicielami bakterii paciorkowca w nosie oraz gardle może być nawet 10 procent zdrowych osób. Ten odsetek jest zdecydowanie wyższy u dzieci i jest to 20 do nawet 40 procent.
Paciorkowce mogą kolonizować powierzchnie ciała, a także znajdować się w jamie ustnej, jelitach czy drogach oddechowych. A do rozwoju choroby dochodzi zazwyczaj w momencie znacznego osłabienia organizmu. Wtedy bakterie mają odpowiednie warunki, by się szybko namnażać.
Paciorkowce przenoszą się głównie drogą kropelkową oraz przez bezpośredni kontakt. Do zakażenia wystarczy kichnięcie lub kaszlnięcie osoby chorej, a czasem nawet sama dłuższa rozmowa z taką osobą, gdy znajdujemy się w niewielkiej odległości od niej.
Ryzyko zakażenia jest znacznie wyższe u osób o obniżonej odporności, w tym dzieci oraz seniorów.
Czynnikiem zwiększającym groźbę zakażenia jest również nieodpowiednia dbałość o higienę osobistą. Czasem przed chorobą może nas ustrzec samo regularne i dokładne mycie rąk. Zakażenie paciorkowcem jest możliwe także poprzez kontakt uszkodzonej skóry z zanieczyszczoną powierzchnią lub przedmiotami, na których znajdują się bakterie.
Aby zminimalizować ryzyko infekcji paciorkowcem, poza unikaniem kontaktu z osobami chorymi, należy dbać o ogólny stan zdrowia.
Do podstawowych zasad należy higieniczny tryb życia. Ważna jest zbilansowana oraz bogata w witaminy i minerały dieta, a także dbałość o aktywność fizyczną. Należy również unikać przemęczenia, stresu oraz odpowiednio się wysypiać.
Paciorkowce – diagnostyka infekcji
Zakażenie paciorkowcem, na przykład górnych dróg oddechowych, jest zazwyczaj schorzeniem charakteryzującym się nagłym początkiem. Do głównych objawów zgłaszanych przez pacjentów należą ostry ból gardła oraz wysoka gorączka (powyżej 38 stopni Celsjusza).
Objawami zakażenia paciorkowcem są także wysięki na migdałach podniebiennych oraz powiększone węzły chłonne w okolicach głowy i szyi. Na błonie śluzowej języka może pojawić się także biały nalot z obrzękiem brodawek smakowych.
Paciorkowce – skala Centora
Do rozpoznania zakażenia bakteriami paciorkowca stosuje się tzw. skalę Centora. Sprawdza się za jej pomocą wystąpienie charakterystycznych dla tego typu zakażenia objawów. Pojawienie się każdego z nich odpowiednio się punktuje.
Podczas diagnozowania punktuje się pięć charakterystycznych objawów:
- brak kaszlu,
- powiększenie węzłów chłonnych w okolicach głowy i szyi,
- występowanie gorączki powyżej 38 stopni Celsjusza,
- ropny, biały nalot na migdałkach oraz ich obrzęk,
- wiek pacjenta poniżej 15 lat (+1 pkt.) lub powyżej 44 lat (- 1 pkt.).
Za każdy stwierdzony objaw przyznaje się 1 punkt. Jeżeli ich suma wynosi 4 lub 5, lekarz może z dużą dozą prawdopodobieństwa zdiagnozować infekcję wywołaną bakteriami paciorkowca.
Dla ostatecznego potwierdzenia zakażenia warto pobrać wymaz z gardła i wykonać posiew bakteriologiczny z antybiogramem. Dzięki temu będzie można nie tylko potwierdzić zakażenie, ale także sprawdzić wrażliwość danej bakterii na kilka różnych rodzajów antybiotyków.
Paciorkowce – jak wygląda leczenie?
Zakażenie paciorkowcem jest infekcją bakteryjną, dlatego w leczeniu stosuje się antybiotykoterapię. Do najczęściej stosowanych leków zalicza się te, które zawierają jako substancję czynną amokscyliny lub penicyliny.
Przed podaniem przez lekarza konkretnego typu antybiotyku, warto jest wykonać posiew bakteriologiczny i sprawdzić, na jaki rodzaj substancji wrażliwe są bakterie.
Lek przyjmuje się zazwyczaj przez okres 7 do 14 dni. Ostateczną decyzję o czasie stosowania antybiotyku zawsze podejmuje lekarz prowadzący. Zadaniem antybiotyku jest zwalczenie zakażenia bakteryjnego, co pozwala uniknąć związanych z nim powikłań.
W leczeniu zakażenia paciorkowcem stosuje się także niesteroidowe leki przeciwzapalne, na przykład zawierające ibuprofen. Ich zadaniem jest zmniejszenie silnego bólu gardła wywołanego obrzękiem migdałów oraz towarzyszącej infekcji gorączki.
W przypadku bólu gardła stosuje się także tabletki, pastylki lub aerozole, które mają w składzie substancje przeciwbólowe oraz redukujące stan zapalny.
Można również rozważyć leczenie wspomagające przy użyciu „naturalnych antybiotyków”, zawartych w roślinach lub ziołach. Do tego grona można zaliczyć np. czosnek, pestki grejfruta, imbir czy jeżówkę.
Paciorkowce – możliwe powikłania
Szybko zdiagnozowane zakażenie paciorkowcem, które jest leczone odpowiednio dobranym antybiotykiem, nie powinno prowadzić do powikłań.
Te mogą wystąpić w przypadku zlekceważenia zakażenia i braku zastosowania odpowiedniego leczenia. Powikłania spowodowane są głównie nadmiernym namnażaniem się bakterii paciorkowca i rozprzestrzenieniem się ich po całym organizmie.
Do najczęstszych powikłań zakażenia paciorkowcem można zaliczyć:
- gorączkę reumatyczną,
- zapalenie kłębuszków nerwowych,
- ropne zapalenie węzłów chłonnych szyi,
- zapalenie zatok przynosowych,
- szkarlatynę,
- zespół wstrząsu toksycznego.
Kłębuszkowe zapalenie nerek jest efektem gromadzenia się w nich kompleksów immunologicznych. Kompleksy są to przeciwciała i antygeny paciorkowca, których zadaniem jest obrona organizmu przed bakteriami.
Wystąpienie gorączki reumatycznej jest związane z kolei ze zgromadzeniem się kompleksów immunologicznych nie w nerkach, a w mięśniu sercowym.
W przypadku długotrwałego zakażenie bakteriami paciorkowca może dojść również do zespołu wstrząsu toksycznego. Jest on efektem nagromadzenia się w organizmie toksyn produkowanych przez paciorkowca.