Cyprysowate to rodzina żywicznych drzew i krzewów nagonasiennych. Należy do nich około 130 gatunków, które skupione są w 29-32 rodzajach. Rosną w wielu różnych klimatach. Nie występują tylko w tundrze i lasach równikowych. Znane i uprawiane są prawie na całym świecie. W Polsce uprawia się np. cyprysiki. Naturalnie w naszym kraju występuje tylko jedno cyprysowate drzewo jałowiec.
Krótka historia jałowca pospolitego
Jałowiec to rodzaj rośliny iglastej, która należy do rodziny cyprysowatych. Rozpowszechniony jest praktycznie na całym świecie. Można go spotkać w klimacie umiarkowanym, jak i subpolarnym. Jałowiec liczy od 50 do 71 gatunków. Natomiast w Polsce naturalnie występują dwa z nich, jałowiec pestkowaty i pospolity.
Jałowiec pospolity to zawsze zielonego krzewu, a czasami niskiego drzewa. Rośnie on na bardzo zróżnicowanych podłożach jak bagna, murawy, lasy, odłogi, czy tereny skaliste. Jest to roślina iglasta. Jałowiec pospolity jest rośliną ozdobną z jadalnymi owocami (szyszkojagody), które wykorzystywane są również w ziołolecznictwie.
Pielęgnacja i uprawa jałowca pospolitego
Choć w Polsce jałowiec pospolity rośnie naturalnie, to można go również uprawiać w przydomowym ogrodzie, bądź na działce.
Roślina jest bardzo prosta w uprawie i nie ma specjalnych wymagań. Tak naprawdę jałowiec pospolity do pełni szczęście potrzebuje tylko słońca. Bez niego słabo rośnie i łysieje. Jałowiec pospolity nie ma żadnych wymogów dotyczących gleby. Świetnie rośnie na każdej, nawet na piasku. Krzewu nie trzeba również podlewać. Niezbyt lubi on wodę. Gdy ma jej za dużo choruje i nie chce rosnąć. Może dojść nawet do tego, że obumrze.
Jałowiec pospolity jest odporny na mróz i wszelkie choroby roślin. Jednak może być narażony na choroby grzybowe, jeśli nie będzie miał dostępu do słońca albo dostanie zbyt dużo wody.
Kiedy zbierać owoce jałowca pospolitego i jak się nimi zajmować?
Szyszkojagody dojrzewają aż dwa lata. W tym czasie zmieniają swoją barwę. Od zielonych, przez fioletowe aż do ciemnogranatowych, a nawet czarnych. To właśnie najciemniejsze owoce są w pełni dojrzałe i można je zbierać. Dojrzałe owoce jałowca wyglądem przypominają leśną jagodę.
Owoce jałowca najlepiej zbierać jesienią po pierwszych przymrozkach. Następnie szyszkojagody powinny być suszone w temperaturze nieprzekraczającej 40 stopni. Ususzone owoce należy przechowywać tak, aby miały dostęp do powietrza. Inaczej mogą spleśnieć.
Właściwości odżywcze szyszkojagód
Owoce jałowca tak naprawdę nie mają żadnej wartości kalorycznej. Spożycie 100 gram produktu dostarczy do organizmu może 1 kalorię. Owoce nie mają też tłuszczy, cukrów, czy białka.
Natomiast bogate są w witaminy i minerały. Przede wszystkim są źródłem witaminy C, która znacznie poprawia odporność organizmu.
- Chrom przyspiesza spalanie tłuszczów i obniża łaknienie.
- Miedź zapobiega chorobom serca i układu krwionośnego.
- Wapń poprawia stan kości, wzmacniając je.
- Żelazo jest odpowiedzialne za regenerację tkanek oraz odpowiedni wzrost.
Co jeszcze wchodzi w skład owoców jałowca?
Oprócz wielu minerałów, które dobrze wpływają na ludzki organizm, jałowiec posiada też inne istotne składniki. Mogą być one wykorzystywane w różnych dziedzinach życia codziennego.
- Olejki eteryczne. To ciekłe, lotne substancje zapachowe, które znajdują się w specjalnych komórkach tkanki wydalniczej rośliny.
- Inozytol. To związek chemiczny o budowie łudząco podobnej do witamin. Czasami nazywany jest witaminą B8.
- Flawonoidy. Są to związki bioaktywne, które odpowiadają za kolor owoców.
- Gorzka juniperyna. To glikozyd, który nadaje szyszkojagodom gorzkiego smaku.
- Żywica. To substancja wytwarzana przez niektóre rośliny. Można ją wykorzystać do produkcji kosmetyków, czy narkotyków.
- Garbniki, czyli taniny. Znajdują się w zewnętrznych częściach rośliny i chronią ją przed szkodnikami.
- Kwasy organiczne. Jabłkowy mrówkowy i octowy. Kwas jabłkowy to organiczny związek chemiczny, który jest produktem ubocznym metabolizmu węglowodanów. Z kolei kwas mrówkowy to organiczny związek chemiczny, najprostszy kwas karboksylowy. Kwas octowy, czyli organiczny związek chemiczny, powstający podczas procesu fermentacji octowej.
- Woski. To estry wyższych kwasów tłuszczowych.
- Barwniki.
- Związki cukrowe.
Właściwości zdrowotne owoców jałowca
Owoce jałowca mogą dobrze wpłynąć na ludzkie zdrowie, dzięki substancjom, witaminom oraz minerałom, które zawierają. Szyszkojagody już setki lat temu były wykorzystywane w ziołolecznictwie.
Jałowiec przyprawa
Jałowiec najczęściej spożywany jest jako przyprawa. Spożywanie szyszkojagód doskonale sprawdza się u osób, które cierpią na dolegliwości związane z układem pokarmowym. Bowiem owoce jałowca poprawiają trawienie, zapobiegają niestrawności oraz nadmiernej fermentacji treści pokarmowych w jelitach. Owoce pomagają także pozbyć się wzdęć bądź bólu żołądka.
Poza tym hamują wydzielanie gazów w jelitach.
W dawnych czasach owoce jałowca specjalnie dodawano do tłustych potraw, żeby łatwiej można było je strawić. Szyszkojagody wykazują swoje właściwości zdrowotne także w schorzeniach związanych z układem moczowym. Owoce mają działanie moczopędne, antyseptyczne oraz antybakteryjne. Dlatego zaleca się spożywanie owoców jałowca podczas zapalenia dróg moczowych, a także przy problemach z nerkami, czy niewydolności wątroby.
W związku z tym, że szyszkojagody działają moczopędnie i żółciopędnie pomagają w oczyszczeniu organizmu z nagromadzonych produktów przemiany materii. Owoce jałowca dobrze się sprawdzają także podczas przeziębienia, ze względu na wysoką zawartość witaminy C.
Można je również stosować przy schorzeniach korzonków, reumatyzmie i nerwobólach. Ponadto szyszkojagody pomagają walczyć z cellulitem.
Przydatność i zastosowanie owoców jałowca w kuchni
Wiadomo już, że owoce jałowca spożywa się najczęściej w formie przyprawy. Nie jada się całych świeżych owoców jałowca, ze względu na jego gorzki smak. Bardzo dobrze sprawdzają się jako przyprawa do mięs, czy wędlin. Najlepiej komponują się z wołowiną, dziczyzną bądź kaczką. Owoce jałowca nadają się także do przyprawienia sosów. Mogą również zastąpić ziele angielskie w polskim bigosie. Dobrze sprawdzą się też w daniach z fasoli i grochu.
Nierzadko owoce jałowca są głównym składnikiem alkoholi jak gin czy wódka jałowcowa oraz dodatek do nalewek. Coraz większą popularność zyskują także napary z szyszkojagód. Co ciekawe do mięs i wędlin nie zawsze używa się owoców jałowca. Bardzo często wykorzystywane są do tego suszone gałęzie krzewu, które nie tylko dodają smaku, ale również bardzo wyrazistego zapachu. Bardzo często można kupić w sklepie przyprawę jałowca w postaci suszonych ziaren.
Inne zastosowanie owoców jałowca
Owoce jałowca sprawdzają się nie tylko w kuchni. Choćby ze względu na zawartość wosków stały się dodatkiem podczas produkcji świec.
Ze względu na zawartość flawonoidów szyszkojagody dodawane są do kosmetyków. Flawonoidy to przeciwutleniacze, które niwelują wolne rodniki. Dzięki czemu opóźnia się proces starzenia skóry. W kosmetyce i medycynie bardzo popularny jest olejek z owoców jałowca. Działa on relaksująco i jest stosowany w aromaterapii. Ponadto w kosmetologii dodawany jest do produktów pielęgnujących skórę, włosy i paznokcie. W medycynie jest składnikiem preparatów do nacierania skóry o działaniu rozgrzewającym.
Przeciwwskazania dotyczące spożywania szyszkojagód
Przede wszystkim owoce jałowca powinny być spożywane w niewielkiej ilości. Ich nadmiar może doprowadzić do podrażnień błony śluzowej przewodu pokarmowego, a także uszkodzenia nerek. Optymalne spożycie suszonych owoców w ciągu dnia to maksymalnie 10 gramów.
Korzystania z owców jałowca odradza się także kobietom w ciąży i matkom karmiącym. Nie mogą również jeść ich osoby cierpiące na wrzody żołądka i dwunastnicy oraz marskości wątroby.
Osoby ze stanami zapalnymi nerek i jelit też nie mogą spożywać szyszkojagód. Dodatkowo warto wspomnieć, że dzieci nie powinny bawić się całymi owocami jałowca, szczególnie tymi z drzewa. Dzieci lubią wszystko wkładać do buzi i choć gorzki smak może je zniechęcić, to zjedzenie nawet jednego owocu może im zaszkodzić. Dziecięcy przełyk jest znacznie delikatniejszy niż u dorosłego człowieka.
Poniżej przedstawione zostały dwa przepisy, w których można wykorzystać owoce jałowca.
Przepis na nalewkę z ziarna jałowca
Coś dla wielbicieli trunków.
Składniki:
- 25 dag suszonych owców jałowca,
- suszona skórka z połowy cytryny,
- 10 dag cukru,
- 1 l czystej wódki 40%,
- 0,1 l spirytusu 90%,
- 0,1 l przegotowanej wody.
Wykonanie
Owoce jałowca można zetrzeć w moździerzu. Następnie trzeba wsypać je do wyparzonego gąsiora do wina. Potem trzeba dodać skórkę z cytryny i zalać to wódką. Odstawić na tydzień do ciepłego miejsca. Z cukru i ciepłej wody należy przygotować syrop. Do ciepłego dodać spirytus i wymieszać. Wódkę znad jałowca trzeba przefiltrować, dodać do syropu, wszystko ponownie wymieszać i odstawić na dobę. Teraz można nalewkę rozlać do butelek. Najlepiej będzie smakowała po około pół roku i przechowywaniu w chłodnym i ciemnym miejscu.
Przepis na napar z owoców jałowca
Owoce jałowca należy zetrzeć w moździerzu. Następnie zalewa się je wrzątkiem i odstawia pod przykryciem na 15 minut. Potem trzeba go przecedzić i pić po około dwie łyżki dziennie. Napar można dodać także do kąpieli, by wspomóc leczenie reumatyzmu. Przepis na napar z jałowca jest banalny w wykonaniu, a korzystanie z niego może przynieść wiele korzyści zdrowotnych.