FSH – normy, badanie, interpretacja wyników

Dbanie o siebie, obecnie nie jest niczym dziwnym ani nadzwyczajnym. Już nie tylko zdrowa dieta czy regularne treningi, są obecnie normą w codziennym życiu. Podobnie jest, a przynajmniej powinno być, z regularnymi kontrolami u lekarza i wykonywaniem badań. Niestety te ostatnie dwa punkty są mimo wszystko zbyt często przez nas pomijane i nieco bagatelizowane.

O ile na zwykłą morfologię jeszcze jakoś dajemy się namówić, albo po prostu bywa ona przez nas wykonywana od czasu do czasu, o tyle testy bardziej zaawansowane, jak chociażby badanie poziomu hormonu FSH jest czymś, co nawet nie przychodzi nam do głowy. Badania tego typu wykonujemy dopiero na wyraźne wskazanie lekarza i po bezpośrednim skierowaniu nas tam przez specjalistę. Czym dokładnie jest FSH, co oznacza ten skrót i jakie są jego normy? Odpowiedzi na te pytania przedstawimy poniżej. Przedstawimy to na tyle jasno, aby rozwiać wszelkie wątpliwości, gdy przyjdzie nam wykonać badanie tego hormonu.

FSH, czyli co?

Skrót FSH to inaczej mówiąc folitropina bądź hormon folikulotropowy. Jego obecność nie jest do końca zależna od płci. Zarówno u kobiet jak i u mężczyzn produkowany jest on w przysadce mózgowej. Różnica, na którą ma wpływ płeć to jednak jego funkcje. Te z kolei zależą od występowania części cukrowych hormonu, czyli jego budowy molekularnej.

Jako hormon, FSH zaliczany jest do białek, a dokładniej do glikoprotein, dzięki obecności nie tylko ponad dwustu aminokwasów, ale także węglowodanów, stąd przedrostek „gliko”. FSH składa się z dwóch jednostek białkowych oraz wymienionych już wcześniej reszt cukrowych.

Hormon folikulotropowy wydzielany jest przez przysadkę mózgową na skutek działania sprzężenia zwrotnego. Regulacja wydzielania opiera się przede wszystkim na zmiennym stężeniu gonadoliberyny oraz drugiego hormonu, jakim jest estradiol.

FSH normy i funkcje u Pań

Folikulotropina, czyli FSH, w ciele kobiety pełni wiele różnorodnych funkcji. Stopień jego wydzielania zależy od wieku oraz, jak teraz łatwo się domyślić – od płci. W przypadku kobiet dodatkowym czynnikiem wpływającym na wydzielanie FSH jest faza cyklu miesiączkowego.

U pań FSH, wraz z hormonem luteinizującym (LH), bierze udział w procesie bezpośrednio regulującym stężenie estrogenów i progesteronu. To także kontrola dojrzewania pęcherzyka Graafa.

Jak widać więc, u kobiet praktycznie cały cykl miesięczny regulowany jest hormonem folikulotropowym. Jego aktywność odpowiada także za zwiększoną aktywność aromatazy. Ta z kolei bierze bezpośredni udział w przekształcaniu androgenów, czyli męskich hormonów, w hormony żeńskie, a mianowicie estrogeny.

FSH u Panów

U panów, jak już wiadomo, FSH także jest hormonem czynnym i odgrywa niezwykle ważną rolę w kontroli męskiego układu hormonalnego. FSH intensywnie stymuluje nabłonek plemnikotwórczy, pobudzając spermatogenezę. Wpływa także na jeden z najbardziej męskich hormonów, czyli na produkcję i wydzielanie testosteronu.

Poddając się badaniu FSH, zarówno panie jak i płeć męska uzyskują wynik określający stężenie gonadotropiny FSH.

Hormon FSH w laboratorium

Hormony są powszechnym obiektem badań naukowców. Nie inaczej jest w przypadku FSH. Naukowcy wiele uwagi poświęcili już samej budowie molekularnej hormonu folikulotropowego. Stąd też wiadomo, że to właśnie ona bezpośrednio wpływa na działanie tego biała. Jego właściwości są tym na czym wszystkim nam najbardziej zależy, dlatego sztucznie otrzymywany hormon jest standardowo już używany w gabinetach lekarskich.

Pozyskiwanie sztucznej folikulotropiny z moczu kobiet, w czasie menopauzy, jest zabiegiem powszechnie stosowanym w przypadku stymulacji innych hormonów u pań, które bezskutecznie starają się o dziecko. W okresie menopauzy, u kobiet stwierdza się podwyższony poziom tego hormonu, dlatego też jego pozyskanie od nich jest najłatwiejsze.

Innym obszarem badań laboratoryjnych są także terapie stosowane w przypadku leczenie nowotworów. Wiele zmian nowotworowych ma w okolicy swoich komórek receptory dla folikuloprotein. Dzięki tej wiedzy naukowcy twierdzą, że istnieje szansa na zablokowanie tych receptorów przy pomocy odpowiednich leków, a co za tym idzie na zahamowanie rozwoju stale dzielących się komórek rakowych.

Kiedy należy wykonać badanie FSH? Jakie są FSH normy?

Z reguły badanie FSH wykonujemy na zlecenie lekarza.

Najczęściej powodem do wykonania testu jest podejrzenie wystąpienia:

• Niepłodności u pań, badanie pozwala określić rezerwę jajnikową;
• zaburzeń miesiączkowania, z reguły powodem niepokoju są nieregularne cykle;
• podejrzenia nieprawidłowości w działaniu przysadki mózgowej, u obu płci;
• hipogonadyzmu, inaczej zwanego defektem układu rozrodczego, także u obu płci;
• zbyt niskiego poziomu plemników w nasieniu, ponieważ to hormon FSH pobudza jądra do prawidłowej produkcji plemników;
• opóźnionego lub zbyt wczesnego dojrzewanie płciowego – najczęściej może to być spowodowane chorobami podwzgórza, przysadki lub innych narządów, a co za tym idzie nieprawidłowym poziomem wydzielanych hormonów.

Ponad to, badanie poziomu FSH zalecane jest, gdy niezbędna jest pomoc w odróżnieniu łagodnych zmiany hormonalne od tych nasilonych. To także często wykonywany test, zlecany przez ginekologów, u pań, które są w okresie menopauzy lub zbliżają się do niego.

Niepokojące dla lekarza jest także podejrzenie zespołu policystycznych jajników (PCOS). Aby potwierdzić lub odrzucić tę diagnozę także wykonuje się badanie hormonu folikulotropowego.

Przebieg badania FSH

Badanie hormonu folikulotropowego jest badaniem prostym i nieinwazyjnym. Ponieważ, do uzyskania prawidłowego odczytu wartości FSH potrzebna jest surowica z krwi, samo badanie zaczyna się od znanego wszystkim, pobraniu krwi z żyły łokciowej. Niekiedy wykonuje się także badanie folikulotropiny, w oparciu o całodobową zbiórkę moczu. Istotne jest to, aby mocz pochodził właśnie z próbek zbieranych przez całą dobę, gdyż poziom tego hormonu bywa różne, w zależności od pory dnia. Co ważne, badanie jest mało uciążliwe i nawet w przypadku pobierania krwi nie wymaga bycia na czczo.

Hormon folikulotropowy – normy

U pań poziom hormonu zależny jest od dnia cyklu miesiączkowego. Z tego powodu wyróżnia się całkiem sporą listę wartości prawidłowych w odniesieniu do FSH. Prawidłowe stężenie u pań to dla fazy:

• folikularnej – poniżej 12 IU/l;
• jajeczkowania – od 20 do 90 IU/l;
• lutealnej – poniżej 10 IU/l;

Natomiast w okresie menopauzy – od 40 do 250 IU/l (po menopauzie stężenie FSH ulega podwyższeniu) lub w okresie ciąży – śladowe stężenie.

U panów jest nieco łatwiej i norma jest stała niezależnie od momentu pomiaru. Prawidłowe stężenie FSH to u nich:4 do 25 IU/l.

Na poziom FSH wpływa także wiek. Zaraz po urodzeniu jest dość wysoki, aby potem w okolicy 6. miesiąca życia u chłopców spaść. U dziewczynek obniża się on natomiast dopiero w okresie 1. do 2. roku życia. W okolicy 7 roku zycia poziom FSH ponownie wzrasta, co wiąże się ze zbliżającym się okresem dojrzewania płciowego.

Badania wykonywane u pań starających się o dziecko mogą jednoznacznie wskazać na ewentualne problemy z zajściem w ciąże. Wyniki interpretowane są według poniższych zakresów:

1. 9-12 mlU/ml – zbyt niska rezerwa jajnikowa;
2. 12-18 mIU/ml wyczerpująca się rezerwa jajnikowa, utrudnione jest pobudzenie owulacji;
3. 18 mIU/ml – prawdopodobieństwo zajścia w ciążę jest mało prawdopodobne, ponieważ stymulacja owulacji jest bardzo utrudniona.

Dodatkowo, lekarz analizując wyniki badań wykonanych w kierunku diagnozy PCOS, musi wziąć pod uwagę stosunek LH do FSH. Prawidłowy powinien wynosić ~ 1. O zespole policystycznych jajników świadczy stosunek 1.5. Wartość poniżej 0.6 to z kolei wskazanie do diagnostyki niewydolności przysadki mózgowej.

Co oznacza wysoki poziom FSH?

Podwyższony poziom hormonów to zawsze powód do niepokoju. W przypadku FSH interpretację wyników trzeba rozdzielić pomiędzy dwie płcie.

Wysoki poziom FSH najczęściej dotyczy kobiet, u których w następstwie stwierdza się:

• pierwotną niewydolność jajników;
• zespół Turnera;
• niedobór enzymu 17-alfa-hydroksylazy;
• zaburzenia po stosowaniu chemioterapii;
• problemy po stosowaniu napromieniowania;
• guzy na jajnikach;
• choroby nadnerczy;
• PCOS (zespół policystycznych jajników);
• wystąpienie okresu menopauzy.

U mężczyzn wysoki poziom FSH świadczy przede wszystkim o:

• niewydolności jąder;
• uszkodzeniu jąder, mogących mieć różne powody, przykładem mogą być np. czynniki związane z infekcją, co powoduje zaburzoną i utrudnioną produkcję plemników;
• pierwotnym hipogonadyzmie, najczęściej zdiagnozowanym w zespole Klinefeltera.

Obniżone FSH zarówno u kobiet jak i u mężczyzn świadczy o związku tego zaburzonego wyniku z niewydolnością przysadki mózgowej, a niekiedy także podwzgórza. Bezwzględnie, nieprawidłowe wyniki należy omówić z lekarzem i w razie konieczności podjąć leczenie we wsparciu endokrynologa. Jest to o tyle istotne, że problemy z układem hormonalnym odbijają się na cały organizmie i muszą być koniecznie wyjaśnione i uregulowane.

Źródła:

• Chemia Medyczna; Patrick Graham L., 2019, wydawnictwo: PWN,
• Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej; Dembińska-Kieć, J.W. Naskalski, B. Solnica, wyd. IV, 2017.