Żółtaczka nie jest typową jednostką chorobową. Mianem tym określa się zespół objawów, które charakteryzują poszczególne choroby. Do głównych wskazań podejrzenia występowania żółtaczki, zalicza się zmianę koloru skóry i twardówek gałki ocznej(zażółcenie). Przyczyną jest zwiększony poziom bilirubiny we krwi i tkankach organizmu, najczęściej związany z podwyższonym ryzykiem uszkodzenia wątroby. Poznaj dokładne objawy żółtaczki i dowiedz się, czy żółtaczka jest zaraźliwa.
Podstawowe objawy żółtaczki
Charakterystyczne dla żółtaczki zażółcenie gałek ocznych i skóry to oprócz zmienionego koloru moczu i stolca (jasny mocz i ciemny kał, lub ciemny mocz i jasny kał), pierwszy znak do kontroli swojego stanu zdrowia. Do kolejnych objawów, które powinny nas zastanowić i wzbudzić czujność należą bóle brzucha, szczególnie w okolicy wątroby, ale także o charakterze bóli kolkowych. Często w początkowych fazach żółtaczki pacjenci zgłaszają się do lekarze z nieprzyjemnym świądem skóry.
U noworodków objawami żółtaczki są zazwyczaj zmiany odcienia skóry, które zaczynają się od głowy/tułowia, przechodząc następnie na ręce i stopy. Dodatkowo charakterystyczny jest płacz, ale także drgawki.
Znaczenie bilirubiny przy żółtaczce
Bilirubina, a dokładniej mówiąc, jej podwyższony poziom, odpowiedzialny jest za występowanie charakterystycznych objawów żółtaczki. Związek tej jest barwnikiem, który dostaje się do krwi pod wpływem uszkodzenia np. dróg żółciowych lub rozpadu krwinek czerwonych. Także nieprawidłowy odpływ barwnika z dróg żółciowych prowadzi do zwiększenia jego poziomu.
Z krwi bilirubina trafia do wątroby, gdzie przechodzi pewne przemiany chemiczne, a następnie zostaje wydalona poprzez drogi żółciowe do woreczka żółciowego, gdzie ulega zagęszczeniu.
Rodzaje żółtaczki
Żółtaczkę można podzielić ze względy na stężenie bilirubiny we krwi, gdzie jej poziom określa stan zdrowia:
1. 5,1 – 17 μmol/L – prawidłowy poziom;
2. < 43 μmol/l – subicterus, czyli stan przedżółtaczkowy,
3. 43 – 171 μmol/L – żółtaczka o średnim nasileniu;
4. >171 μmol/L – żółtaczka o dużym nasileniu.
Typy i objawy żółtaczki
Charakteryzując zespół objawów pod względem diagnostyki, wyróżnia się 3 typy żółtaczki:
- Żółtaczka hemolityczna, zwana także przedwątrobową. U podstaw żółtaczki hemolitycznej leży hemoliza, która jest procesem rozkładu elementów krwi, a co za tym idzie, uwolnieniem bezpośrednio do krwi cząsteczek bilirubiny. Z powodu jej dużej ilości wątroba nie może jej metabolizować. Nierozpuszczalna w wodzie bilirubina przenika przez barierę krew-mózg i powoduje uszkodzenia mózgu, gdy jej stężenie jest naprawdę wysokie. Do objawów żółtaczki hemolitycznej należą: powiększona śledziona, ciemne zabarwienie kały i bardzo jasna barwa mocz.
- Żółtaczka mechaniczna, czyli tzw. żółtaczka pozawątrobowa, ale także zastoinowa lub zaporowa. Nazwa wskazuje na pewne niedogodności związane z pracą dróg żółciowych, a dokładniej z zastojami lub zatorami powodującymi problem z odprowadzaniem żółci do światła przewodu pokarmowego. Występującymi, poza typowymi dla żółtaczki, objawami są wymioty, utrata apetytu oraz gorączka.
- Żółtaczka wątrobowa, zwana także miąższową. Powodem jest występowania jest wirus WZW typu A, B i C. Zaburzona praca wątroby jest jej głównym podłożem, ale może być także wywołana nowotworem lub nieprawidłową pracą układu krwionośnego, co skutkuje niedotlenieniem wątroby. Do typowych i dodatkowych objawów należą silne bóle mięśni.
Czy żółtaczka jest zaraźliwa?
Żółtaczkę wywołaną przez wirusowe zapalenie wątroby można podzielić na kolejne typy żółtaczki:
- Żółtaczkę typu A tzw. żółtaczkę pokarmową. Do zakażenia nią dochodzi poprzez spożycie skażonej wody, bądź produktów w niej mytych. Jest to choroba związana z niewystarczającą higieną i problemem brudnych rąk. Charakterystyczne objawy żółtaczki występują szybko i jest to sprawna możliwość leczenia. Niemniej jednak najbardziej zalecane są szczepienia, szczególnie dla dzieci.
- Żółtaczkę typu B, która jest chorobą zakaźną. Tu pojawia się jednocześnie jasna odpowiedź na pytanie, czy żółtaczka jest zaraźliwa? Jak widać, po samej krótkiej definicji tego schorzenia typu B, zakażenie się jest możliwe. Żółtaczka ta jest schorzeniem wszczepiennym o groźnym przebiegu. Jej powikłania są ciężkie i obejmują chociażby niewydolność oraz marskość wątroby. Oba te powikłania przekładają się na możliwość zachorowania na nowotwór wątroby, a nawet przedwczesną śmierć. W przypadku wirusa typu B, zakażenie się nim bywa nawet 50-krotnie większe niż wirusem HIV.
Czy żółtaczka jest zaraźliwa? Gdzie można się zakazić?
– podczas stosunku płciowego;
– poprzez zranienie się igłą chorego;
– przy nieodpowiedniej higienie podczas wykonywania tatuażu, w salonie fryzjerskim, kosmetycznym lub stomatologicznym;
– podczas przetoczenia krwi od osoby chorej. - Żółtaczkę typu C, czyli schorzenie wywołane przez zakażenie wirusem zapalenia wątroby typu C. Źródłem zakażenia zazwyczaj jest krew. Przebieg początkowo jest utajniony, co znacznie opóźnia diagnozę, a to pogarsza szansę na pomoc ze strony lekarzy. Objawami są wymioty i nudności, ale także świąd skóry czy problemy z koncentracją. Do zakażeń najczęściej dochodzi podczas zabiegów w szpitalu, gdzie wymagane jest np. przetaczanie krwi, ale także tam gdzie nie zachowana została odpowiednia higiena pracy – w salonach kosmetycznych lub u fryzjera.
Żółtaczka fizjologiczna noworodków nie jest związana z uszkodzeniem wątroby, a raczej z jej niedojrzałością, co upośledza proces łączenia się barwnika – bilirubiny z kwasem. Najczęściej obserwowana jest krótko po porodzie i z reguły trwa do 10 dni. Wraz z polepszeniem i zwiększonym rozwojem wątroby wszystko wraca do normy i stan ten nie wymaga żadnego leczenia.
Przyczyny i podłoże żółtaczki
Żółtaczka jako objaw bywa związana z wieloma różnymi chorobami. Najczęściej oczywiście kojarzona jest z wirusowym zapaleniem wątroby (WZW). Nie jest to jednak jedyna możliwość jej wystąpienia. Do głównych i zarazem, najczęściej spotykanych schorzeń związanych z pojawieniem się żółtaczki należą:
- ostre wirusowe zapalenie wątroby występujące często u młodych osób, aktywnych seksualnie;
- długotrwałe narażenie na czynniki uszkadzające komórki wątroby;
- stosowanie w dużych ilościach leków obciążających wątrobę (np. leków przeciwbólowych)
- alkoholowe i poalkoholowe zapalenie wątroby;
- marskość wątroby;
- uwarunkowania genetyczne (np. zespół Gilberta);
- zatkanie lub zapalenie przewodów żółciowych, wywołane np. nowotworem lub zabiegiem chirurgicznym;
- zastój żółci (wewnątrz- lub zewnątrzwątrobowy);
- nowotwory, w tym głównie rak trzustki;
- ostra niewydolność wątroby;
- uszkodzenia mechaniczne wątroby.
Do mniej powszechnych, ale także możliwych przyczyn pojawienie się żółtaczki należą:
- choroba WIlsona;
- zespół Rotora i Dubina-Johnsona;
- oparzenia;
- gruźlica;
- zespół Budda-Chiariego;
- zespół Criglera-Najjara.
Niejednokrotnie mówi się także o żółtaczce rzekomej, które wywołana jest przez czynnik barwiący, spożyty wraz z jedzeniem. Nadmierna ilość marchwi czy kurkumy może powodować takie właśnie żółto-pomarańczowe zabarwienie skóry, które jest oczywiście niegroźne i mija samoczynnie po ustaniu działania barwnika.
Rozpoznanie żółtaczki – diagnostyka. Żółtaczka leczenie szpitalne
W momencie, gdy występują objawy sugerujące możliwość wystąpienia żółtaczki, należy zgłosić się do lekarza, który potwierdzi lub odrzuci podejrzewaną przez nas diagnozę. Bardzo istotnym elementem diagnozy jest szczegółowy wywiad, który przeprowadzi z nami specjalista. Nie należy niczego ukrywać, gdyż nawet leki, z pozoru niewinne, które przyjmujemy, mogą prowadzić do uszkodzenia wątroby.
Ważne jest także poinformowanie lekarza o szczepieniu przeciwko żółtaczce WZW. Istotnymi informacjami są także, być może nieco wstydliwe, ale bardzo potrzebne, te dotyczące życie seksualnego (ilości partnerów) ale również nałogów, takich jak alkohol, papierosy czy narkotyki. To wszystko może mieć istotne znaczenie w diagnozie, podobnie jak przebyte choroby, a także obecność żółtaczki lub chorób wątroby wśród rodziny.
Poza wywiadem lekarz powinien wykonać badanie krwi i brzucha, które może od razu wskazać na chociażby bolesność i powiększenie wątroby. W badaniu krwi oznaczane są wartości bezpośredniej i całkowitej bilirubiny, ale także parametr ALAT i ASPAT, wskazujący na poziom aminotransferaz. Badanie brzucha nie ogranicza się jedynie do prostego badania wykonanego przez lekarza w gabinecie. Aby dokładnie ocenić obrzęk wątroby, bądź pojawiające się w jej okolicach guzy wykonuje się badanie ultrasonograficzne, CT (tomografię komputerową) oraz MRI (rezonans magnetyczny). Nieraz dochodzi do potrzeby wykonania biopsji wątroby lub jej laparoskopii.
Żółtaczka leczenie szpitalne i wspomaganie pracy wątroby
Ze względu na to, że żółtaczka sama w sobie nie jest jedną chorobą, a objawem wielu chorób, jej leczenie przebiega w różny sposób. W każdym poszczególnym przypadku, dobór kuracji i leki dobierane są bezpośrednio do pacjenta, bazując na stadium rozpoznania choroby, a także na ogólnym stanie zdrowia chorującego.
Leczenie stosuje się u pacjentów, w zależności od objawów jakie towarzyszą żółtaczce. Bywa tak, że nie każda żółtaczka wymaga pilnej konsultacji bądź pobytu w szpitalu. Dzień czy dwa nie zrobią tu różnicy, nie zawsze należy też poddawać się panice, gdyż stan ten nie musi świadczyć o czymś groźnym. Jeśli wraz ze zmianami żółtaczkowymi pojawiają się bóle w okolicach brzucha, szczególnie wątroby, ale także nudności, wymioty, gorączka, wtedy niezwłocznie jednak należy rozpocząć odpowiednie leczenie.
Żółtaczka leczenie szpitalne
W przypadku, gdy występuje żółtaczka nieznanego bądź jeszcze nieustalonego powody, oraz gdy wykluczona zostanie żółtaczka zaporowa, zwana inaczej mechaniczną, jedyną formą wsparcia leczenia jest podtrzymywanie prawidłowej pracy wątroby. Aby nie dopuścić do dalszych uszkodzeń wątroby i ogólnie podtrzymać dobry stan pacjenta należy przede wszystkim zadbać o:
- Odpowiednio skomponowaną dietę opartą o produkty lekkostrawne i bogate w składniki odżywcze;
- Zwiększoną podaż witamin, szczególnie z grupy B i C;
- Niezbędny długotrwały odpoczynek;
- Wspomaganie pracy wątroby odpowiednimi preparatami medycznymi.
Dieta powinna opierać się o duże ilości warzyw i owoców, produktów lekkostrawnych.
Należy natomiast unikać potraw ciężkich, tłustych i wysokokalorycznych, w szczególności mięs. Odpowiednia podaż produktów roślinnych to w większości wystarczająca ilość witamin dla osoby zdrowej. W przypadku problemów z wątrobą może być ona jednak niewystarczająca, dlatego warto, po wcześniejszej konsultacji z lekarzem, wprowadzić dodatkową suplementację witaminami z grupy B i witaminą C. Poza preparatami witaminowymi dobrze choremu podawać także preparaty z substancjami czynnymi, wspierającymi prawidłową pracę wątroby.
Na żółtaczkę oczywiście można się zaszczepić i jest to proceder bardzo popularny. Niestety możliwe jest to tylko w wypadku wystąpienia żółtaczki wątrobowej, która wywołana jest przez wirus WZW, zarówno typu A jak i B. Typ C wciąż jednak nie jest objęty szczepieniem. W przypadku A i B można stosować szczepionki skonstruowane zarówno na pojedyncze wirusy, ale także w połączeniu, przeciwko obu wariantom.
Szczepienia, także w przypadku wirusowego zapalenia wątroby są zabiegiem bardzo polecanym. Najczęściej lekarze zwracają się o szczególne zainteresowanie tym procederem do osób, które planują lub muszą poddać się zabiegowi medycznemu, np. operacji, ale także tym, którzy wybierają się w podróż, najczęściej poza granice kraju, w kierunku egzotycznych obszarów globu. Dodatkowo dzieci, jak i osoby szczególnie narażone na zachorowanie na żółtaczkę (np. pracujący w szpitalu) powinni zostać bezwzględnie przeciwko niej zaszczepieni.
Źródła:
- Żółtaczki, Joanna Pawłowska, Irena Jankowska , PZWL Wydawnictwo, 2008, wyd.1,
- Evaluation of Jaundice in Adults; M. Fargo, S. Grogan, A. Saguil , Am Fam Physician, 2017.